Lieve Frank Ligtvoet

Elke vrijdag schrijft een van onze vijf vaste online correspondenten een brief aan iemand. Deze week steekt Chris Keulemans een hart onder de riem van Frank Ligtvoet, die onvermoeibaar vecht tegen de zwijgcultuur rond het duistere verleden van het Amsterdamse cultuurhuis Castrum Peregrini. ‘Ik roep iedereen die ik ken op om de mannen van Castrum links te laten liggen. Tot aan de dag dat ze doen wat ze moeten doen: erkennen dat ze op schuldige grond leven.’

Het is een jaar geleden dat Harvey Weinstein werd ontmaskerd: de start van #MeToo. De afgelopen weken stonden bol van goed nieuws en slecht nieuws in de strijd tussen misbruik:

Brett Kavanaugh werd alsnog beëdigd als rechter in de Supreme Court. De Nobelprijs voor de Vrede ging naar activiste Nadia Murad en gynaecoloog Denis Mukwege voor hun werk tegen seksueel geweld als oorlogswapen. Ian Buruma trad af als hoofdredacteur van de New York Review of Books omdat hij kritiekloos de klaagzang van Jian Ghomeshi publiceerde. The Old Vic, waar Kevin Spacey jarenlang heerste, lanceert in twintig Britse kunstinstellingen Art Guardians: getrainde vertrouwenspersonen voor slachtoffers van misbruik en intimidatie.

Jan Fabre doet de open brief van twintig (voormalige) medewerkers over zijn grensoverschrijdend gedrag af met een uitnodiging tot een ‘rechtstreeks en sereen gesprek’. Paus Franciscus verklaart dat seksueel misbruik en het toedekken ervan in de katholieke kerk niet langer getolereerd mogen worden.

Je leerde me de beginselen van het literair gastheerschap

Intussen vecht jij zelf onvermoeibaar tegen de zwijgcultuur rond het troebele verleden van Castrum Peregrini, het herenhuis aan de Amsterdamse Herengracht dat zich tegenwoordig Intellectual Playground noemt. Na een jaar van artikelen en reportages in Nederlandse en Duitse media tuimelden deze week de publicaties over elkaar heen.

Van Annet Mooij verscheen de biografie De eeuw van Gisèle. Mythe en werkelijkheid van een kunstenares. Gesterkt door haar bevestiging dat ook deze Gisèle van Waterschoot van der Gracht, beschermheilige van Castrum Peregrini, jarenlang wist van het misbruik dat plaatsvond in het huis dat zij in 1957 openstelde voor Wolfgang Frommel en zijn discipelen, schreef jij in Het Parool een open brief aan het Comité van Aanbeveling, met daarin onder andere de voormalige Amsterdamse burgemeester Job Cohen: ‘Kijk niet weg van misbruik Castrum.’

Het comité antwoordde in dezelfde krant fabriaans: het herkent zich niet in het beeld dat jij schetst. Integendeel, het zegt de aanzet te hebben gegeven tot onafhankelijk onderzoek naar het misbruikverleden. Jouw repliek stond de volgende dag in de krant: ‘Castrum Peregrini weet niet wat onafhankelijk is.’

Ik weet niet of jij het goed vindt dat ik jouw gevecht om erkenning van decennia misbruik en de slachtoffers die dat gemaakt heeft – waaronder je eigen echtgenoot Nanne er één is – in de context plaats van de wereldwijde strijd die het afgelopen jaar is losgebarsten. Zelf doe jij dat niet. En ik neem aan, jou kennende, dat dat een heel bewuste keuze is. Maar laat ik eerst iets meer informatie geven aan de lezers van rekto:verso, die jou en Castrum Peregrini misschien niet zo goed kennen.

Jij bent een van mijn oudste vrienden. Toen ik je in 1984 leerde kennen had ik net Perdu opgezet, boekwinkel en literair podium. Jij was een paar jaar ouder en leidde de Stichting Literaire Activiteiten Amsterdam (SLAA), toen nog gevestigd in de Balie. In de rangorde van die tijd verkeerde ik in de marge, jij stond voor de gevestigde orde.

Je leerde me de beginselen van het literair gastheerschap: je leest het werk van je gasten, je schrijft ze vooraf een persoonlijke brief, je maakt ze op hoffelijke wijze duidelijk wat er tijdens de avond van ze verwacht wordt en na afloop ga jij pas naar huis als de laatste gasten zijn vertrokken. Je had een fijngesneden gezicht en een hartelijke lach.

Tientallen jongemannen werden geïnitieerd in de fysieke inwijding door oudere mannen die we vandaag aanranding en verkrachting zouden noemen.

Makkelijk te lezen was je niet; de wolk van eruditie en ironie die er om je heen hing voorzag elke aanstalte tot toenadering meteen van aanhalingstekens. Ik vond jou aantrekkelijk, jij mij misschien ook wel. Maar ik voelde me ook veilig in jouw gezelschap. Toen ik voor het eerst bij jou kwam eten viel ik even flauw, omdat ik iets heets te snel had doorgeslikt. Je legde me voorzichtig op de bank. Ik was weerloos. Je raakte me niet aan.

Je werd directeur van het Nederlands Literair Productiefonds en een paar jaar later vertrok je naar New York, als cultureel attaché van de Nederlandse ambassade. Je man, de al even elegante Nanne Dekking, ontwikkelde zich tot een grootheid in de New Yorkse kunsthandel en is nu voorzitter van de wereldvermaarde kunstbeurs Tefaf.

Jullie adopteerden twee zwarte kinderen uit Philadelphia. Je schreef voor de Huffington Post over je avonturen als welgestelde witte vader van twee zwarte kinderen uit een kansarme buurt. In de avonduren schreef je fijnzinnige, gestileerde poëzie. Tot het échec van Weinstein je ertoe dwong om de nachtmerrie die je was ontvlucht onder ogen te zien: Castrum Peregrini.

De huidige leiding van Castrum Peregrini, drie mannen die samenwonen in het grachtenpand, blijven zich verschansen tegen de onthullingen.

In dat herenhuis aan de gracht had de voorname Gisèle, ooit echtgenote van de Amsterdamse burgemeester d’Ailly, tijdens de oorlog haar huis opengesteld voor Duitse émigrés. Wolfgang Frommel, dichter en adept van de mythische Stefan George, was de voorganger. George’s cultus van ‘pedagogische eros’ verfijnde hij in de volgende decennia, tot aan zijn dood in 1986, onder de vlag van Castrum Peregrini. Tientallen jongemannen, minderjarige jongens en ook meisjes werden geïnitieerd in de rites van samen gedichten lezen, wijn drinken – en de fysieke inwijding door oudere mannen die we vandaag aanranding en verkrachting zouden noemen.

Jij, een zoekende jonge homo in de grote stad, raakte erdoor bedwelmd. De jongen op wie je verliefd werd, Nanne, gidste je er ook naar binnen. Hij werd verkracht, maar wist zich van de sekte los te maken. Samen ontsnapten jullie. Tot op de dag van vandaag kampen jullie met het schuldgevoel en de afschuw. Anderen zijn er minder gelukkig van afgekomen. Ze hebben zelfmoord gepleegd of leven in de goot.

Om hen alsnog erkenning en waar mogelijk compensatie te verlenen ben je in de archieven gedoken. Je bent gaan schrijven over het netwerk van duistere, in poëzie gehulde mannen die op scholen en op straat hun gedweeë slachtoffers zochten. In Duitsland heeft dat tot diepgaand, schuldbewust onderzoek geleid naar de praktijken van Stefan George en zijn volgelingen.

In Amsterdam blijft de huidige leiding van Castrum Peregrini, drie mannen die samenwonen in het grachtenpand, zich verschansen tegen de onthullingen die Vrij Nederland, Trouw, 3Sat, Frankfurter Allgemeine en anderen het afgelopen jaar hebben gedaan.

Hun verdediging: ze hebben tien jaar geleden gebroken met de erven Frommel, ze hebben een nieuwe rechtspersoon opgericht, ze hebben Gisèle gekozen als gids van Castrum in plaats van Frommel, ze hebben een vertrouwenspersoon aangesteld en ze hebben het Duitsland Instituut van de Universiteit van Amsterdam verzocht onderzoek te doen naar de geschiedenis van Castrum Peregrini. Maar ze weigeren om zelf openbaarheid over het verleden te verschaffen, ze doen geen handreiking naar de slachtoffers – en jou behandelen ze als een opgewonden dwaas in plaats van als een bondgenoot in het onthullen van het troebele verleden van hun instituut.

Dankzij jullie gaat er iets veranderen aan de wanverhouding tussen misbruik en kwetsbaarheid.

Ik ken de mannen van Castrum. Ze zijn onveranderlijk gastvrij en ideeënrijk. Ik heb culturele avonden geleid in hun centrum en er tentoonstellingen bezocht. Ze hebben samengewerkt met kunstenaars en curatoren die ik hoog heb zitten. Castrum had een alliantie met Framer Framed, het platform voor beeldende kunst in de Tolhuistuin, het cultuurcentrum dat ik heb opgezet. Framer Framed heeft eerder dit jaar principieel stelling genomen en de alliantie verbroken.

Ik zal ook niet langer samenwerken met Castrum Peregrini. En ik roep iedereen die ik ken ook op om ze links te laten liggen. Tot aan de dag dat ze gewoon doen wat ze moeten doen: erkennen dat ze op schuldige grond leven, zich rekenschap geven van het bewezen leed dat er onder hun dak is berokkend, recht doen aan de mensen die daar nog steeds onder lijden.

Ik verdenk de huidige leiding van Castrum niet van fysiek wangedrag. Het comité van aanbeveling, inclusief Job Cohen, bestaat uit rechtschapen burgers. Maar een jaar na Weinstein, een jaar sinds het begin van #MeToo, weten we ook hoe het cordon van weldenkenden zich weet te sluiten als er iemand uit hun midden plotseling in de foute schijnwerpers staat.

Dan is het opeens een en al beschaafde verontwaardiging, vergoelijking van het al te menselijke, beroep op gezond verstand en institutionele rechtvaardigheid. En dat staat haaks op de pijn van getraumatiseerde mensen, op de schaamte van slachtoffers die zich gedwongen zien om hun ervaringen bloot te geven en op het werk van overlevers op zoek naar gerechtigheid.

Daarom, lieve Frank, waag ik het erop om jouw verhaal te plaatsen naast al die andere verhalen die het afgelopen jaar aan het licht zijn gekomen. Want er gaat, dankzij jullie, iets veranderen aan de wanverhouding tussen misbruik en kwetsbaarheid.

Stay strong,
Chris

Lees hier het antwoord van Frank Ligtvoet

---