Verkaveld Verlangen. Afl. 3: Het rijtjeshuis

In Verkaveld verlangen verkennen architectuurhistoricus Roel Griffioen en geluidskunstenaar Sjoerd Leijten de grens tussen de Nederlandse en Vlaamse woonculturen. In de derde en voorlaatste aflevering van de reeks zoomen ze in op het rijtjeshuis, de hoeksteen van de Nederlandse manier van wonen. Waarom zijn er zoveel rijtjeshuizen? En hebben ze nog een toekomst?

Ach, het rijtjeshuis. Voor veel Nederlanders geldt: je groeit erin op, je wil ervan weg, je keert erin terug. Het is een soort allemansherinnering, het vanzelfsprekende decor waartegen talloze levens zich afspelen.

Tegelijk staat het rijtjeshuis symbool voor het naoorlogse Nederland. Anders dan in Vlaanderen, waar fermettes, lintbebouwing en nevelstedelijkheid het landschap na de Tweede Wereldoorlog gingen bepalen, koos Nederland voor een meer gecentraliseerd woningbeleid. Met het rijtjeshuis werd niet gestreefd naar maximaal individueel wooncomfort, maar naar zoveel mogelijk wooncomfort voor zoveel mogelijk mensen − en voor een zo laag mogelijke prijs.

In de derde aflevering van Verkaveld verlangen trekken we naar Arnhem. Daar is in het openluchtmuseum een volledige straat met rijtjeshuizen nagebouwd. Het alledaagse is er museaal geworden. Een van de woningen is meer dan een reconstructie, legt oud-conservator Tim Smeets uit. Het is een Huis van Herinnering voor ouderen met dementie, een tijdscapsule voor mensen voor wie het heden langzaam vervaagt.

We vervolgen onze tocht via het fictieve dorp Vensterkerke naar Nagele. Dit modernistische polderdorp gold als een mal voor de ideale agrarische samenleving − een plek waar zelfs de bewoners op de tekentafel werden gelegd. In een museumwoning spreken we met filosoof Pieter Hoexum over het Hollandse wederopbouwgeloof. Is er een midden mogelijk tussen gelijkheid en vrijheid, het collectief en het individu?

De laatste aflevering van Verkaveld Verlangen verschijnt op 11 december 2025. Daarin reizen we naar Spijkenisse, nabij Rotterdam, een nawee van het maakbaarheidsdenken. En we gaan terug naar de Vlaamse nevelstad Berendrecht, waar we de balans opmaken. Wat kunnen Nederland en Vlaanderen van elkaar leren? En welke toekomst denderen we tegemoet?

Verkaveld verlangen wordt gepubliceerd door rekto:verso in België en Archined in Nederland. Het project is tot stand gekomen met ondersteuning van het Vlaams Audiovisueel Fonds en Vlaams-Nederlands Huis deBuren. De reeks is een productie van Trashlinie (geluidskunstenaar Sjoerd Leijten en architectuurwetenschapper Roel Griffioen). De voice-over is ingesproken door schrijver, zangeres, theater- en podcastmaker Anke Verschueren. De interludes over fictieve dorpen zijn geïnspireerd door de roman De onzichtbare steden van Italo Calvino.