Verkaveld verlangen. Afl. 1: De grens

Hoe komt het dat er aan weerszijden van de Belgisch-Nederlandse grens zo anders wordt gewoond? In deze eerste aflevering van de vierdelige podcastreeks Verkaveld verlangen trekken architectuurhistoricus Roel Griffioen en geluidskunstenaar Sjoerd Leijten naar het grensdorp Putte. Aan de ene kant zien we keurige rijtjeshuizen, aan de andere kant een verkavelde kakafonie. Waar komen die verschillen vandaan, en hoe klinken ze?

Verkaveld verlangen is een verkenning in vier akten van de grens die loopt tussen de Nederlandse en Vlaamse woonculturen. Wat zeggen onze huizen en nederzettingspatronen over hoe we willen leven, over hoe we onszelf en de wereld zien? En hoe werken deze verschillen door in de manier waarop we de uitdagingen van de nabije toekomst aangaan, zoals de energietransitie, het mobiliteitsprobleem en de welvaartskloof? We vergelijken de zuidelijke laisser-faire-houding met de drammerige noordelijke bestuurscultuur: wat kunnen we van elkaar opsteken?

Een belangrijke drijfveer voor Verkaveld Verlangen is dat wij beiden grenspendelaars zijn. Door dat regelmatige oversteken zijn we – zoals zovelen voor ons – gefascineerd geraakt door de opvallende verschillen in hoe mensen aan beide kanten van de grens bouwen en wonen. ‘Je ziet de grens tussen de huizen door lopen’, stelde schrijver Geert Van Istendael al vast in 1989. Hoe kan het dat een politiek-geografische lijn bijna zichtbaar wordt enkel en alleen door naar de huizen te kijken?

De verschillen tussen de twee buurlanden kunnen nauwelijks groter zijn.

De verschillen tussen de twee buurlanden kunnen nauwelijks groter zijn. Nederland is wereldkampioen rijtjeshuizen: nergens vind je zoveel aaneengeschakelde eengezinswoningen op zo’n beperkte oppervlakte. Met alle rijtjeshuizen samen kan je een aan weerszijden bebouwde straat aanleggen van Amsterdam tot Beijing, zo rekende Bernard Hulsman in Het Rijtjeshuis (2013). Vlaanderen daarentegen is de grote winnaar van de niet-aaneengesloten bebouwing. In totaal telt Vlaanderen 12.000 kilometer lintbebouwing. Dat is anderhalf keer de afstand van Antwerpen naar Beijing. De verschillen zijn haast karikaturaal: concentratie tegenover versnippering, uniformiteit tegenover pluralisme, overheidsinitiatief tegenover particulier initiatief.

In onze podcastreeks proberen we voorbij die karikatuur te gaan. Hoe zijn de verschillen ontstaan? Welke gevolgen hebben ze? We gaan op zoek naar de politieke en maatschappelijke fundamenten, naar beleidskeuzes die de wooncultuur in verschillende richtingen hebben gestuurd, en blikken vooruit op toekomstige dilemma’s. Want om de uitdagingen rond mobiliteit, energie, klimaat en democratie het hoofd te bieden, moeten we nieuwe woningen, buurten en leefomgevingen ontwikkelen – aan beide kanten van de grens.

Aflevering 1: De grens

Of beluister aflevering 1 via Apple-podcasts.

In de eerste aflevering leggen we ons oor te luister in Putte. Daar loopt de grens niet over akkers of langs hekken, maar dwars door het dorp. We ontdekken hoe dit grensdorp een spiegel vormt van twee woonculturen die elkaar raken en tegelijk vreemd blijven: aan de noordkant zien we rijtjeshuizen met kliko’s en keurige stoepen; aan de zuidkant is het kakafonie troef en strekken de verkavelingen zich eindeloos uit door het landschap. Twee werelden, maar met hetzelfde dorpshart. Hier krijgen beleid, geschiedenis en gewoonte gestalte in iets ogenschijnlijk eenvoudigs – een huis, een straat, een buurt. Ook de geluiden die in de Belgische en Nederlandse woonculturen weerklinken, zijn sterk verschillend − dat willen we in deze aflevering zo goed mogelijk hoorbaar maken. Geloof het of niet, een straat in Belgisch Putte klinkt anders dan een straat aan de Nederlandse kant van het dorp.

Aflevering 2 komt eraan op 14 november! Daarin bestuderen we de bouwstenen van de ‘Vlaamse conditie’: de fermette, het lintdorp en de nevelstad. En hoe zit het nu met die Vlaamse baksteen in de maag? Is die werkelijk aangeboren?

Verkaveld verlangen wordt gepubliceerd door rekto:verso in België en Archined in Nederland. Het project is tot stand gekomen met ondersteuning van het Vlaams Audiovisueel Fonds en Vlaams-Nederlands Huis deBuren. De reeks is een productie van Trashlinie (geluidskunstenaar Sjoerd Leijten en architectuurwetenschapper Roel Griffioen). De voice-over is ingesproken door schrijver, zangeres, theater- en podcastmaker Anke Verschueren. De interludes over fictieve dorpen zijn geïnspireerd door de roman De onzichtbare steden van Italo Calvino.