Programmatorenpraktijken #7: Leiderschap

Vaak lijkt het alsof de vaardigheden om een leider te zijn als vanzelfsprekend worden beschouwd. Het kunstenveld kan erover meespreken. Het draait in de eerste plaats om het hebben van een visie, toch? Maar wat is die visie waard als ze gepaard gaat met ongezonde sociale dynamieken? Tijd om te investeren in de leiders van morgen.

Op de kunstschool P.A.R.T.S., waar ik studeerde, was collectiviteit een belangrijke pijler. We werden gestimuleerd om veel samen te werken en elkaar feedback te geven. Wat betreft feedback leerden we verschillende methodieken aan. Maar wat samenwerking betreft, leek men er vooral vanuit te gaan dat dit iets is wat vanzelf in ons zit. De drama’s en interne conflicten waren vaak intens en groot. Na mijn opleiding besloot ik om niet langer in een collectieve constellatie te werken.

Toen ik een eerste groepsvoorstelling maakte als choreograaf en dus als leider van een team, ging ik er onbewust van uit dat een helder plan volstaat om een groep te motiveren. Dat is tot op zekere hoogte ook zo, maar het volstaat niet. In mijn jonge ervaring is leidinggeven een proces van veel fouten maken, misschien zelfs voor sommige medewerkers nooit het juiste doen, maar tegelijkertijd ook een kwestie van kennis van eenvoudige methodieken die wonderen kunnen verrichten. Het was pas na het maken van meerdere voorstellingen en veel vallen en opstaan, dat ik besefte dat leiderschap effectiever en groepsdynamieken diepgaander worden wanneer je ze bestudeert. Leiderschap is een proces dat nooit af is. Inzichten en aanpak evolueren doorheen de tijd.

Na mijn opleiding besloot ik om niet langer in een collectieve constellatie te werken.

Er zijn uiteraard veel mooie momenten aan leidinggeven. Zeker wanneer je een dynamiek weet te creëren waarin mensen zingeving en een gevoel van eigenwaarde kunnen vinden. Een leider staat nooit alleen. Er is een team nodig om projecten te realiseren. Ik beschouw het als de meest cruciale vraag van een artistiek proces en als de bepalende factor bij het slagen of falen van een voorstelling: welk team breng je samen?

Elke persoon is daarbij anders en vraagt soms om een specifieke benadering. Dat is wat het boeiend maakt. Je begeeft je in een web van relaties waarin de ander onvoorspelbaar is. In zo’n dynamiek moet je flexibiliteit, stressbestendigheid en een grote mate van geduld aan de dag leggen. Geduld opbrengen kan lastig zijn, zeker in situaties waarin op korte termijn iets gerealiseerd moet worden. Dat is vaak het geval bij artistieke processen. De laatste weken voor een voorstelling in première gaat, kunnen heftig zijn, een race tegen de klok om alles rond te krijgen.

Zelf ontwikkel ik mijn leiderschap door een combinatie van boeken, workshops en studio-ervaring. Maar zelfs als je de theorieën kent en praktijkervaring hebt in leidinggeven, blijft er die menselijke, niet-rationele kant. Soms kies je, ondanks alle kennis, toch voor de korte en vaak ruwe weg. Ook dat is leiderschap: accepteren dat je niet op elke situatie zal reageren zoals het eigenlijk zou moeten. Wanneer je faalt in leidinggeven, is het belangrijk om dat falen te erkennen. Dat je openstaat voor kritiek en samen zoekt naar herstel. Ik denk dat het daar vaak misloopt, ook bij mezelf, wanneer je niet de tijd neemt om te communiceren over je eigen tekortkomingen.

Ik pleit ervoor dat elke kunstopleiding een vak aanbiedt rond methodieken voor samenwerking en leiderschap.

Er gaat sinds de getuigenissen over toxisch leiderschap terecht veel aandacht naar allerhande meldingskanalen voor slachtoffers, en methodieken over hoe je als medewerker je grenzen kan aangeven. Maar het verbaast me dat er daarnaast weinig gesprek is over hoe we dan wél kunnen bouwen aan beter leiderschap, wat voor soort leiderschapsstijl er wordt nagestreefd, en hoe leiderschapsvaardigheden kunnen worden aangeleerd. Het Sociaal Fonds Podiumkunsten doet op dat vlak reeds fantastisch werk met de workshops die zij aanbieden.¹

Ik denk echter dat we nog een stap verder, en vooral vroeger, moeten gaan: wat leren kunststudenten op de schoolbanken? Ik pleit ervoor dat elke kunstopleiding een vak aanbiedt rond methodieken voor samenwerking en leiderschap. Zo’n vak hoeft geen enkele artistieke invulling te hebben. In mijn ervaring is het net verrijkend om kennis op te doen uit andere sectoren, zoals de bedrijfswereld, het middenveld of activistische groeperingen. Die maatschappelijke domeinen beschikken over uitgebreide expertise in het aansturen van mensen, het ontwikkelen van actieplannen en het realiseren van doelgerichte acties. Opmerkelijk is dat, ondanks de vaak tegengestelde visies en doelen van deze sectoren, hun inzichten over hoe je groepsdynamieken op een enthousiasmerende, menselijke en kritische manier vormgeeft, opvallend overeenkomen. De kunstsector kan er veel van leren.

¹Ook freelancers, die 10 dagen in de sector hebben gewerkt, hebben recht op sectoraal opleidingskrediet van 600 euro/jaar.