Met 'First Cow' kroont Kelly Reichardt zich definitief tot patroonheilige van de verschoppelingen

Met First cow, het drama dat tijdens Film Fest Gent te zien is, trekt Kelly Reichardt zich het lot aan van twee zwervers in de vroege 19de eeuw. Noem haar gerust de patroonheilige van de verschoppelingen. Al 25 jaar blinkt de Amerikaanse filmmaakster uit in trage, indrukwekkende cinema met een politieke ondertoon. Een omzwerving doorheen haar onderschatte oeuvre.

De wereld is druk en oorverdovend luid, maar niet in de films van Kelly Reichardt. Als filmmaker zoekt de 56-jarige Amerikaanse achter indiedrama’s als Wendy and Lucy en Night Moves graag de marge op. De verhalen die ze vertelt, gaan over mensen die soms ver van de ratrace af staan. Of er bewust van wegblijven. Ze worstelen met zichzelf en hun plek in de wereld. Tegelijk kijken ze met ogen vol verwarring en onbegrip naar wat ze zien. Horen ze hier wel te zijn?

In haar nieuwste film, First Cow, is die neerslachtigheid een stuk minder aanwezig. Dit drama is eerder knus en broederlijk – een soort buddyfilm die zich afspeelt in het 19de eeuwse Oregon. Centraal staat de vriendschap tussen twee gelukzoekers: een avonturier zonder kooktalent die Cookie heet (de rol van John Magaro) en King-Lu, een Chinese arbeider (gespeeld door Orion Lee).

De verhalen die Kelly Reichardt vertelt, gaan over mensen die soms ver van de ratrace af staan. Of er bewust van wegblijven.

Omdat voorspoed hen niet vanzelf in de schoot zal vallen, gaat het duo over tot actie: ze stelen melk. In het holst van de nacht en rechtstreeks uit de koe – de eerste in die regio. Dat doen ze niet om de melk domweg te verkopen maar om gebakjes te kunnen maken. Al vrij snel boekt het tweetal succes. ‘Vertrokken geraken is het moeilijkst’, zo klonk het nog mijmerend aan het begin van de film. ‘Voor een stakker is het hopeloos. Je hebt immers kapitaal nodig. Of een soort mirakel.’

Is het dier hun mirakel? Hun intenties zijn goed, ze willen vooruitkomen in het leven en steken daartoe de handen uit de mouwen. Maar rechtvaardigt het de diefstal die ze elke nacht opnieuw plegen, hoe banaal die ook is? Het dier is eigendom van een belangrijke, Engelse zakenman (de rol van Toby Jones). Hij zal de melk niet missen, noch de inkomsten. Vooruit dan maar?

Morele ambiguïteit

Reichardt jongleert wel vaker met zulke ambiguë vragen, zoals in 2013 met het beklemmende Night moves. De film – sommigen spraken van een ‘ecothriller’ – voert drie milieuactivisten op die hun diepe afkeer van de kapitalistische maatschappij in de praktijk brengen door een stuwdam op te blazen. ‘Moet alle zalm dan doodgaan zodat mensen 24 uur per dag hun iPod kunnen opladen’, sist Josh, de meest radicale van het trio die door Jesse Eisenberg wordt vertolkt.

Ook zij geloofden dat niets doen geen optie was, net als de twee gelukzoekers in First cow. Maar opnieuw: tegen welke kost? Een collega op de bioboerderij veroordeelt de aanslag in Night Moves: ‘Ik snap het best, het is een statement. Maar ik ben niet geïnteresseerd in statements, alleen in resultaten. Dit is theater.’

De personages die Reichardt opvoert, belichamen haar eigen besognes. Welke houding de juiste is, valt niet te zeggen.

De intenties van de activisten uit Reichardts ecothriller lijken nochtans goed. Er gaat iets nobels uit van hun gevecht voor een gezondere planeet. Toch schort er iets aan hun daden, wat je als kijker niet afgeschud krijgt. Zelf weten radicale milieu-activisten als Josh, Dena en Harmon dat ergens ook wel. Maar hun morele superioriteit pleit hen vrij, geloven ze.

Kelly Reichardt maakt er geen geheim van: ‘Ik heb miljoenen vragen zonder antwoorden’, zo zei ze destijds in een interview met de Filmkrant. De personages die ze opvoert, belichamen haar eigen besognes. Welke houding de juiste is, valt niet te zeggen. Is die er wel? Reichardt zei er maar meteen bij: ‘De film wil op geen enkele manier een politieke boodschap uitdragen.’

Een propagandamiddel is filmmaken niet voor haar. Ze is geen activiste. Maar schuilt er werkelijk geen politieke ondertoon in de verhalen die ze vertelt?

George Bush

Nooit heeft Kelly Reichardt zoveel vragen gekregen die daarnaar peilden als in 2010, toen Meek’s cutoff uitkwam. Deze minimalistische western, met Michelle Williams en Paul Dano, gaat terug naar het midden van de 19de eeuw. Een groepje kolonisten onderneemt een tocht door de Oregon High Desert, die hen zal leiden naar een nieuw bestaan. Ze scheuren zich af van de karavaan op advies van ene Stephen Meek, die beweert een kortere weg te kennen. Twee weken zou hun tocht duren. Maar aan het begin van de film zijn ze al vijf weken onderweg. Weet hun gids wel waarheen ze gaan?

Toen de film in Venetië werd voorgesteld, was George Bush al anderhalf jaar president af, maar zijn erfenis – met op kop de oorlog in Irak – zat nog vers in het geheugen. Wist Bush wel waaraan hij toen begonnen was? De analogie met de gids zonder kennis van zaken was gauw gelegd. De cineaste had echter elke politieke lezing van Meek’s cutoff weggewuifd. Het betrof heus geen allegorie op Bush’ omstreden presidentschap. ‘Een leider volgen die niet weet wat hij aan het doen is, die misschien wel een idioot is, dat kan altijd gebeuren.’

Volgens Reichardt was Meek’s cutoff geen allegorie op Bush’ presidentschap. ‘Een leider volgen die niet weet wat hij aan het doen is, die misschien wel een idioot is, dat kan altijd gebeuren.’

Dat kan best zijn, maar een vergezochte hypothese was het niet. Temeer omdat Reichardt vier jaar eerder ook al een film had uitgebracht met een merkbare politieke ondertoon, namelijk Old Joy. Daarin zien de oude boezemvrienden Mark en Kurt elkaar na lange tijd terug. De twee ondernemen een kort tripje in de bossen aan Cascade Mountains, in Oregon. Maar al snel moeten ze vaststellen dat de band tussen hen niet meer die van vroeger is. Ze zijn uit elkaar gegroeid, hun levens hebben een andere weg ingeslagen. Mark heeft zich gesetteld, hij wordt straks vader. Maar in Kurt brandt nog steeds het oude idealisme dat ze – vermoedelijk – vroeger deelden.

De filmmaakster zag in hun uitgewoonde vriendschap bovenal de teloorgang van het liberale ideeëngoed, zo gaf ze in die tijd te kennen. Al verzette ze zich niet tegen de verbanden die men even goed legde met de staat van de democratische partij. Die was verworden tot een afkooksel van haar oude bevlogenheid. Staan de twee vrienden in de film ervoor symbool? De autoradio staat afgestemd op Air America, het station dat steeds progressieve stemmen aan het woord liet. Maar de retoriek van de politici die te horen zijn, klinkt halfbakken en zeurderig. Waar is het vuur in hun betoog?

##Te nemen of te laten Wat de films van de cineaste nog het meeste typeert, is het uitblijven van enige betutteling naar de kijker toe. Keer op keer landt hij pardoes midden in het verhaal. De personages worden niet geïntroduceerd, zij zijn simpelweg. Hun voorgeschiedenis? Dat is een appendix die niet is meegeleverd. Waarom onderneemt de jonge vrouw in Wendy and Lucy, die met autopech en haar hond in Portland strandt, haar initiële trip naar Alaska? Is het enkel om er een job te vinden of wil ze een vorig leven van zich afschudden? Kurt lijkt in Old Joy klem te zitten in een leven dat niet langer als het zijne voelt. Hoe is hij op dat spoor beland?

Wat de films van de cineaste nog het meeste typeert, is het uitblijven van enige betutteling naar de kijker toe.

Het bewijst de eigenzinnigheid en durf die Kelly Reichardt als filmmaker telkens weer aan de dag legt. Ze sluit geen compromissen om een meer toegankelijke – lees: voorgekauwde – film te bekomen. Voor de kijker is het te nemen of te laten. Misschien lukt het daardoor niet altijd even goed om de personages te leren kennen of begrijpen. Misschien geeft elke film van Reichardt zich nooit helemaal prijs. Het zal het geen afbreuk doen aan het intense gevoel waarmee elk verhaal binnenkomt.

Vaak draaien de films om een moment van stilstand in het leven van de protagonist(en). Dat is het geval in Old Joy, met de twee vrienden die hun dagelijkse routine opschorten om er kort samen op uit te trekken. Maar nog meer zit het verweven in de tegenslag waar Wendy mee geconfronteerd wordt in Wendy and Lucy. Haar tocht stopt omdat ze niet de centen heeft om die oude Honda te laten herstellen. Ze kan zelfs geen kamer betalen voor de nacht. De vrouw belandt in een soort vicieuze cirkel. ‘Je kan je nergens domiciliëren als je geen adres hebt, je vindt geen baan als je geen baan hebt’, verzucht de oude veiligheidsagent voor de supermarkt. Moet die man trouwens niet al lang in de schommelstoel van zijn pensioen zitten?

Het is in zulke kleine scènes dat Kelly Reichardt zonder opsmuk de toestand van het land in beeld brengt. De onmogelijkheid om er een uitweg te vinden uit de penarie. Hiermee illustreert ze hoe een samenleving van binnenuit uiteen valt.

Weg uit de stad

De cineaste blijft in haar films weg uit de grootsteden – die laat ze aan collega’s als Woody Allen en Michael Mann. Liever begeeft zij zich in Oregon, niet zelden in de streek rond Portland – een van de meest groene steden ter wereld. In deze onherbergzame, bosrijke gebieden liggen de verhalen die voorts geen hond het vertellen waard vindt. Het zijn geen heldendichten met epische allures, geen grootse overwinningen op de elementen. Het zijn sobere weergaves van de moed die het gewone leven voor velen vergt.

Reichardt richt haar camera op mensen die op het witte doek ondervertegenwoordigd worden en anoniem in de schemerzones van de maatschappij leven.

Reichardt richt haar camera op mensen die op het witte doek ondervertegenwoordigd zijn. Anoniem leven ze in de schemerzones van de maatschappij. Niemand merkt hen op, geen politicus vindt hen van belang. Toch hebben ze de hoop nog niet opgegeven. Immer hunkeren ze naar een leven dat hen meer te bieden heeft.

De film die dat nog het meest illustreert, is ongetwijfeld Certain women uit 2016. In drie aparte segmenten portretteert Reichardt de levens van vier vrouwen (vertolkt door Michelle Williams, Laura Dern, Kristen Stewart en Lily Gladstone). Ieder van hen droomt van een bestaan met meer momenten van oprecht geluk. Intussen moet de ene als advocate opboksen tegen een cliënt die met haar solt, leeft de ander samen met een echtgenoot en vader die een lafaard is, moet een derde als jonge juriste vier uur rijden voor een bijbaantje als avondleerkracht voor een klas zonder interesse. Het zijn miniatuurtjes die Reichardt zuinig en vakkundig vormgeeft.

Een uitgesproken soberheid typeert haar hele oeuvre. Muziek is slechts summier aanwezig, van een flitsende stijl is nooit sprake. Er zijn geen grote kantelpunten of momenten waarin een van haar personages boven zichzelf uitstijgt. Wel is er een afmattende alledaagsheid en sleur. Soms wordt die onderbroken voor een moment dat bijblijft. Een blik van medeleven, een warm gebaar, een blijk van erkenning of waardering. Tot alles opnieuw in zijn vaste patroon hervalt.

Almacht

Reichardts verhalen zijn niet zozeer schokkend, wel herkenbaar en vertrouwd. Ze voert mensen op die je pad weleens kruisen in de winkel of op straat. Ze zijn soms ambigu in hun moraliteit, wat hen echt maakt. Maar nooit zal ze hen ervoor veroordelen. De cineaste is een groot pleitbezorger van levens die anders onverteld zouden blijven. Onbegrepen, misschien zelfs. Met haar films opent ze ogen, en ook: harten.

First cow is het verhaal van een warme vriendschap, maar even veel gaat het over een vroeg stadium van het kapitalisme en de marktwerking die eraan ten grondslag ligt.

Op de achtergrond neemt de almacht van industrieën en grote entiteiten enkel toe. Het individu is er de speelbal van. Zelfs wie zich verzet, zoals in Night moves, ontkomt niet aan een gevoel van vergeefsheid. De impact van deze mogendheden op individuele levens valt niet te onderschatten.

First cow is het verhaal van een warme vriendschap, maar even veel gaat het over een vroeg stadium van het kapitalisme en de marktwerking die eraan ten grondslag ligt. Over winstbejag, koopkracht en de wetten van vraag en aanbod die de boel dicteren. Het is het economisch model waarop onze westerse samenleving gebouwd is. Het heeft industrieën geschapen, groot gemaakt en macht gegeven. Nu de uitwassen ervan almaar groteskere vormen aannemen, komt het model steeds vaker onder vuur te liggen.

Zou het kunnen dat Kelly Reichardt het soort intieme cinema maakt dat niettemin het label ‘urgent’ verdient?