In haar honderdste nummer activeert rekto:verso een archief van twintig jaar kunstkritiek. Karel De Sadeleer reageert op één pagina uit 'Recenseren in Vlaanderen' van Stefan van den Broeck in nummer 39 van 2010. Een meedogenloze bespreking van de Nederlandstalige literatuur, de marktlogica van uitgeverijen, maar vooral van ... de recensent.

In 1959 verscheen van Jack Green Fire the Bastards!, een kritische behandeling (1) van zowat alle recensies (verder: censies, 2) die tot dan in de Engelstalige pers waren gepubliceerd over William Gaddis’ debuut, The Recognitions. Crux van Greens boekwerk: recensent (verder: cent) is dom, leest niet, leest wel maar oppervlakkig of gemakzuchtig (3) & is kortzichtig (4) + is te burgerlijk/niet avontuurlijk genoeg (5) & moralistisch (6), maakt fouten (7), hanteert de verkeerde criteria (8), etc. Men kan Greens gebruik van een (toen al) gangbaar discours i.v.m. smetten & wanpraktijken vanwege centen gemakzuchtig noemen, maar intellectueel valt er weinig op aan te merken: hij citeert uit een rijk corpus (passim, zelfs) om een geloofwaardige kritiek af te leveren. En Green kakt Gaddis’ centen niet zomaar de bek vol; hij reikt hen ook wenken aan ter verbetering van hun praxis, of toch om grondiger te lezen.

Om Greens oefening voor r:v over te doen heb ikzelf tijd noch zin. Case in point wat Van den Broeck schrijft: ‘Volgens Boek.be (9) verschijnen er in die categorie (Nederlandstalig scheppend proza […]) gemiddeld 705 boeken per jaar.’ Wil ik het goed doen, dan moet ik er uit die 705 één selecteren & alle daarover geproduceerde censies doorploegen. Dat geeft bijna blinde willekeur & is helegaar onwerkbaar. (10)

Anderzijds: sententie/impressie dat ‘705 boeken per annum veel is’ levert gewoon ook een makkelijk excuus aan – voor de doorsnee recensent (verder: ø cent) kan dat niets anders geven dan blind over de leesoceaan varen met de broek op de enkels en de lokwortel van de Mammon in de blauwe verte. Zitten er in de buik van het schip bovendien nog eens 5 ton Ned lit (pakweg 705 varianten op de drie courante thema’s van de barbie-en-ken-lectuur die hier – in een taalgebied waar Doornaert, Geysels, Leyman & de erven Lukács hegemonisch samen slapen – doorgaat voor literatuur) op doorneming vanwege z’n/d’r/h’n temporale kwab te wachten. Helemaal gratis biedt die ‘705 boeken p.a.’ dus een vrijgeleide om geen krasse keus te moeten maken, bv. wanneer redactiehoofd om kopij smeekt of met toorn zwaait. (‘Brr, moet ik nog een boekje doen en er zijn er zo veel, wat heeft de redactie aan de andere kant van ’t politieke centrum voor de deur van d’r darkroom liggen – hey wat jullie, thx, tuurlijk, you scratch my crack, etc.’)

Veiligste uitweg: geen keus maken. Gewoon het status quo. Praktisch makkelijk ook; indien eventuele, door ø cent gehonoreerde verschuivingen/omwentelingen/transformaties (VOT) in het literaire landschap zouden plaatsvinden, dan zou ø cent die VOT ook nog eens moeten verdedigen. Niet alleen moet ø cent zich dan voor het eerst sinds lang weer intellectueel inspannen, daarnaast moet ø cent ook nog eens grinta/ballen hebben, welk qualium (i.e. grinta/ballen) duidelijk niet iedereen gegeven is. ø cent houdt zich liever bij z’n buikgevoel/banale mening. Geeft rust, welke toestand afwezig is indien ø cent moet nadenken over aan VOT gelieerde lees- en oordeelpraktijk. Om voor de hand liggende redenen krijgt dat nadenken een sterk ideologische lading. Zie bv. wat Adorno (ca. tijdgenoot van Green) schreef: ‘De mening, als de nog van haar object gescheiden ratio, volgt een soort van krachteneconomie, volgt de weg van de minste weerstand.’ + ‘[de] doorsneemening – met de maatschappelijke macht die daarin is samengebald – wordt een fetisj waarop de wezenlijke kenmerken van waarheid worden overgedragen.’ + ‘De mening, en zeker de pathische mening, is tegelijkertijd ook altijd een gebrek aan subjectiviteit en gaat gepaard met de zwakte die daarvan het gevolg is’, uit welke Frankfurter drietrapsraket ik begrijp dat het ‘oordeel’ van ø cent te categoriseren valt als een (ver)burgerlijk(t) zwaktebod. Wil ø cent rol van betekenis spelen, dan moet ø cent eerst ernstige zelfkritiek bedrijven. (11)

Komt daarbij dat verzadiging van de markt, in lijn met wat andere kapitalistische ondernemingen uitvreten, gewoon een bewuste strategie is van een uitgeverij om de rest te verzuipen. (12) Uitgeven is nl. een ideologische onderneming, welke kwalificatie strookt met de logica van de aporie ‘geld moet rollen’. Wie (veel) uitgeeft, krijgt ø cent + n centen terug. Met groot gevolg, reverence incluis: dat het fiscaal voordelig is om verlies op je fonds te creëren. Heeft ceo van Atlas, Bakker, Bij of Mag, bv., de indruk dat print niet genoeg pre-fiscale overhead/post-fiscale marge aantrekt, dan moet productie omhoog: ‘Draai jij er nog eens eentje uit, heb je toch nog iets te doen de komende weken, misschien doen we ’t deze keer wel met promo, ja, komt iedereen beter uit, qua content ook zoals de vorige, of nee, algemeen thema moet je eens vragen hierboven, daar zijn ze op de hoogte van wat er leeft onder het volk, en verder wat mij persoonlijk betreft, helemaal naar de luimen van de beste kopers, ergo niet te hip, maak het kerstfähig, of zomerklaar, zolang ik er de signatuur van een schrijver in herken is ’t goed, natuurlijk, enfin, je ziet maar, ik ga ondertussen op jouw kosten aan de coke lunch.’

1 Nu ook hierzo te consulteren: http://www.nyx.net/~awestrop/ftb/ftbindex.htm.
2 Elliptische contaminatie van ‘recensie’ & ‘censuur’. 3 ‘innuendo – like bass again: SOMETIMES a novel is more of a physical than a mental challenge’
4 ‘the compassion cliche = the slogan of the sonofabitch, the philistine, the enemy of art’ + ‘"compassion"! 1 of those cult words, swollen, a monster … it means, write mush (chief ingredient: instant understanding) like in the reader's digest’
5 ‘critics are so conformist that the least unusuality, even of mere punctuation, gets struck at like a rattlesnake’
6 ‘condescension = contempt with the spite diluted but the fake authority retained’
7 ‘errors of fact, not of judgment’ / ‘blunders will happen, especially when you hate your work’
8 ‘a rich novels always “difficult” — unless you hug impoverishment why worry?’
9 Niet meer in leven: ‘Please stand by while configuration is in progress.’
10 ‘Het zijn er gewoon te veel’, zei een boekverkoper me onlangs. Gepubliceerde boeken, bedoelde hij. (Te bedenken dat die 705 maar een fractie is van wat werkelijk is geschreven op een jaar tijd. Men houdt zich bezig met schrijven en schrijft wat men denkt te moeten schrijven. Men gelooft (pakweg) De Coster op d’r woord dat wie eigen ervaringen – welke meestal zijn: petites histoires de la petite bourgeoisie – noteert, ook iets te melden heeft dat lezenswaardig is. Men probeert gewoon het hart aangenaam te luchten of txt ineen te knutselen die z’n door egomanie/narcisme besmette tijd zal overstijgen. Men weet over het algemeen niet wat er gaande is, binnen noch buiten, en men schrijft maar aan. ‘Ja, maar, diversificatie van je literaire landschap, cultuurmaximalisatie, democratisering van kunst, iedereen heeft het recht blablabla, wat voor een arrogante lul ben jij, etc.’ Weet ik wel. Misgunning is burgerlijke karakterfout, inherent aan de Sklavenmoral. Doe ik niet aan mee. En toch.) Boekverkoper klonk bijna defaitistisch, maar beleed wel/ook geloof in schifting door de geschiedenis, alsof geschiedenis een rechtvaardige/oordeelkundige zeef is. (Wie kent & leest Gaddis’ The Recognitions of Jr of Carpenter’s Gothic of A Frolic of His Own of Agapē Agape? Geschiedenis heeft, geheel naar verwachting, schifting ideologisch/eigenzinnig doorgevoerd.)
11 Dossiervoorstel voor r:v: elke ø cent met meer dan 5 kritieken gepubliceerd in over de landsgrens gelezen vod blad een voldragen visie op z’n praxis laten uitschrijven. Krijgt redactie meer dan de voorspelbare apologieën van de negentiende-eeuwse gangbare centenpraxis – i.c. geouwehoer over vrij in te vullen terminologie (à la ‘spanning(sboog)’, ‘psychologische ontwikkeling/diepgang’), recuperatie van vastgeroeste concepten (m.b.t. de behandeling van het thema middels motieven, m.b.t. het helder schrijven, m.b.t. het niet over 2 regels laten vloeien van 1 zin, etc.) & ander algemeen neurotisch geworstel? Uitgeschreven praxis wordt dan voorgelegd aan schrijvers te lande, welke schrijvers eerst aangeven a) hoeveel fooi zij in het verleden aan welke ø centen hebben uitgedeeld, b) of zij zelf in staat zijn om meer dan drie woorden foutloos aan elkaar te rijgen (en dus niet hulpeloos zijn zonder bijstand van redacteur) & c) zelf meer dan vijf censies gepubliceerd hebben. Uiteindelijk krijgt elke ø cent een rapport/diploma, uitgereikt door koppel Doornaert-Geysels, wat op de redactie van r:v/aan het volksfront hilariteit moet geven. Zo heeft werkelijk iedereen er iets aan gehad.
12 Zie bv. Mehring over de bib van z’n pa, ca. 1900: ‘Door middel van stoomkracht en elektriciteit omspande Europa de aardbol […], spuugde uit rotatiepersen zijn geestelijke munitie in bijna bijbelse hoge oplagen en vertalingen over alle continenten uit, en de onbeheerste toename van zijn romans bedreigde ook de grensgebieden van de wereldliteratuur met overbevolking.’ + wat Barthes autobio schreef: ‘La jouissance d'écrire, de produire, presse de toutes parts; mais le circuit étant commercial, la production libre reste engorgée, affolée et comme éperdue; la plupart du temps, les textes, les spectacles vont là où on ne les demande pas; ils rencontrent, pour leur malheur, des “relations”, non des amis, encore moins des partenaires; ce qui fait que cette sorte d'éjaculation collective de l'écriture, dans laquelle on pourrait voir la scène utopique d'une société libre (où la jouissance circulerait sans passer par l'argent), tourne aujourd'hui à l’apocalypse.'

Stefan van den Broeck, ‘Recenseren in Vlaanderen. Nederlandstalige literatuur op zoek naar aandacht’, nr. 39, 2010, p.16.

Bekijk deze recto en verso, en andere archiefstukken en reacties uit het honderdste nummer ook hier.