Ze komen eraan. Wij komen eraan.

Het herfstnummer van rekto:verso staat in het teken van de alien: van buitenaards leven, maar evengoed van de ander, en hoe we onszelf daartoe verhouden. ‘Kan het vreemde, buitenaardse, andere ons leren met nieuwe ogen in de spiegel of naar elkaar te kijken?’

Alien. Als zelfstandig naamwoord verwijst het naar een wezen dat vreemd is, als adjectief naar alles wat anders is, van een ander, zich buiten ons bevindt, bevreemdend of vervreemdend aandoet, fascinerend, misschien ook wel uncanny, unheimlich, weird. In ons taalgebruik verwijst de typische alien naar een buitenaards wezen.

Welke vormen neemt dat buitenaardse leven in onze culturele uitingen aan? Welke genres lenen zich het best voor onze buitenaardse fantasieën? Hoe speelt onze culturele verbeelding met onze fascinatie voor het andere, het onbereikbare? Welke rol spelen aliens als metaforen in onze samenleving vandaag?

Twee dagen na de inauguratiespeech van Donald Trump kreeg de ICE, de Amerikaanse immigratiedienst, de opdracht in al haar interne en externe communicatie naar alle mensen met een niet-Amerikaanse nationaliteit te verwijzen met ‘aliens’. Met die retoriek verwijst Trump naar de Alien Enemies Act, een obscure wet uit 1798 waarop de Amerikaanse president zich wil beroepen om massadeportaties uit te voeren zonder dat migranten toegang krijgen tot juridische procedures. Ze kan ook worden ingeroepen als een andere natie Amerikaans grondgebied binnenvalt. Alien mag dan in het Engels ook ‘buitenlands’ betekenen, de vergelijking van migratie met een buitenaardse invasie denk je niet weg.

Welke rol spelen aliens als metaforen in onze samenleving vandaag?

In september 2024 vond met de Polaris Dawn de eerste commerciële ruimtereis plaats van Elon Musks ruimtevaartbedrijf Space X. Wat betekent die race op de commerciële ruimtevaart? Hoe verhoudt die zich tot andere vormen van toerisme? Of kolonialisme? Wat zegt die drang om de final frontier te verkennen, of te veroveren, over onze blik op de ander tout court?

Op de vraag of buitenaards leven bestaat, zal elke astrobioloog zelfverzekerd ‘ja’ antwoorden. Hoe ziet dat buitenaardse leven er dan uit? Welke vorm krijgt het in onze verbeelding? En hoe verhoudt die zich tot de realiteit? Leven in de ruimte vormt waarschijnlijk eerder een continuüm met leven op aarde dan een breuk. We hoeven het niet zo ver te zoeken: microbieel leven is miljoenen jaren ouder dan menselijk leven en bestaat in verpletterende hoeveelheden en ongekende verscheidenheid. Te klein om waar te nemen met het blote oog en dus moeilijk voor te stellen, maar het is de eerste vorm van leven die op deze planeet al het andere leven mogelijk maakt.

Bioloog Scott F. Gilbert verkondigde de beroemd geworden slagzin dat het menselijke lichaam uit meer bacteriële dan menselijke cellen bestaat. Wat doet dat met ons mensbeeld? Zijn we aliens voor onszelf? Wie zijn die bacteriën met wie we samenleven? Die extremofielen die op de binnenkant van koeltorens kunnen leven of liggen te slapen onder de permafrost? Ze opereren in onzichtbaarheid, dus vrij, en zitten aan de knoppen van levensvormende processen. Zijn de aliens met wie we het leven delen een manier om onszelf te herdenken? Minder als autonome individuen, meer als collectief?

Alien gaat over relaties: de relatie met onszelf, met de (onkenbare) ander.

Wat leren aliens ons over verwantschap? Kwallen, varens, octopussen, wormen zijn allemaal ‘verwante aliens’. We delen een ecologische en evolutionaire geschiedenis, maar bewonen de wereld in een ander lichaam, aangepast aan de eigen biotoop, en nemen daardoor dezelfde wereld op een heel andere manier waar. Kunnen we leren kijken met de ogen van de verwante alien?

Alien gaat, met andere woorden, over relaties: de relatie met onszelf, met de (onkenbare) ander, het geheel van relaties waartussen we ons begeven en waartoe we ons verhouden. We reizen van kosmisch naar cellulair niveau, om altijd weer te worden teruggeslingerd door zowel hubris als zwaartekracht. Kan het vreemde, buitenaardse, andere ons leren met nieuwe ogen in de spiegel of naar elkaar te kijken? Zoals filosoof David Abram vaststelt: ‘I felt myself stripped naked by an alien gaze infinitely more lucid and precise than my own.’

We nodigen de lezer uit voor Alien, de denkoefening.