WIPCOOP: wippen met de toekomst

Missen de Vlaamse podiumkunsten diversiteit? Of gewoon de bril om ze op te merken? Al negen jaar biedt WIP, het Work In Progress-parcours van het Antwerpse Mestizo Arts Festival (MAF), een veilige plek waar nieuw-stedelijk talent pril materiaal kan uitproberen. De Vlaamse Gemeenschap schrapte haar steun, maar WIP breidde uit tot WIPCOOP, met nu ook presentaties in Gent en Brussel. Als er ergens een toekomst te voorvoelen valt voor het theater in Vlaanderen, dan misschien wel hier.

Kent iemand Jaouad Alloul? Opgeleid als chocolatier, baande hij voor zichzelf een pad als drag queen, om zich daarna in 2013 als zanger te laten opmerken in The Voice van Vlaanderen. Nu maakt hij theater. In zijn korte solo Zeemeermin zie je hem eerst sereen bidden richting Mekka en jeugdherinneringen ophalen aan de koranschool, waar hij als jonge moslim bepaalde vragen over het paradijs blijkbaar niet mocht stellen. Algauw gaat zijn kufi af, worden tattoos zichtbaar en vertelt hij hoe hij zich op school aangetrokken voelde tot een andere jongen.

Maar zijn echte jongensdroom? Zeemeermin worden. Wanneer Alloul zijn lippen rood stift, onderstreept hij finaal zijn appel om eerst en vooral jezelf te durven zijn. Gecoacht door Nyira Hens, straalt hij dat ook als performer uit: zo pretentieloos zijn vertelling, zo vanzelfsprekend de flair waarmee hij het stof wegveegt uit de hokjes in onze kop. Als een vis in het water.

De WIP-experience van een witte criticus: je denkt dat je het theaterveld kent, maar op één dag WIP gaat er een heel andere wereld open.

Hier hadden ook makkelijk andere namen kunnen staan. Wie kent Idy Mbengue? Of Jay Anane? Citlalli Avalos Montoya? Evangelos Biskas? David Ramos? Allemaal maakten ze tijdens de eerste WIPCOOP op 16-17 oktober in de Arenbergschouwburg in Antwerpen indruk met hun présence als performers of hun zelfbewustzijn als maker. Op de korte voorstelling die ze er presenteerden, viel vaak meer aan te merken. Dat weten ze zelf ook. Sommigen hebben nog maar een paar repetities achter de kiezen, anderen zijn nog op zoek naar ondersteuning om hun (mede)spelers te vergoeden of eens een langere periode te kunnen doorwerken.

Maar er zijn er ook, zoals Jaouad Alloul met zijn Zeemeermin, die helemaal klaar zijn om de confrontatie aan te gaan met een breder publiek. In samenwerking met Wel Jong Niet Hetero heeft Alloul alvast een hele tournee langs scholen vóór zich. ‘Of ik bang ben voor de reacties? Dan hebben we het er toch gewoon over?’ Alweer: de flair, het stof, de hokjes.

Noem het gerust de WIP-experience van een witte criticus: je denkt dat je het theaterveld kent, dat je weet wat er beweegt, zelfs onder de radar. Maar op één dag WIP zie je zoveel volslagen nieuwe makers en oeuvres passeren dat je wereld ineens iets met grenzen blijkt, en er een heel andere wereld opengaat. De meeste van die performers hebben vaak al een hele geschiedenis achter zich, met een aangescherpt ambacht in hun lijf of een uitgesproken visie op de tong – en je wist van toeten. De rilling van een vers begin, zo voelt het. Voor hen, maar vooral voor jou.

De vraag is niet zozeer waar zij hebben uitgehangen. Nee, waar hing jij uit? Tja, in een veld waar we al jaren schreeuwen om makers met andere achtergronden en repertoires, verwoed onze hoofden schudden over hoe moeilijk het is, en dan de subsidies intrekken van MAF, het Antwerpse festival dat met zijn WIP’s al tien jaar al die makers aanzuigt – omdat we wat te weinig zijn gaan kijken naar wat er allemaal beweegt. Ziedaar mijn WIP-experience: een mix van fascinatie, consternatie en absurditeitsbesef. Maar vooral nieuwsgierigheid naar meer.

Frisse bronnen boven warm water

WIP – Work In Progress – ontwikkelde zich in 2009 binnen de derde editie van Mestizo Arts Festival, als een reeks korte publieke previews van nog onafgewerkte producties. Tussenin is er telkens ruimte voor feedback door een diverse groep van een tiental makers, dramaturgen, critici, organisatoren en sleutelfiguren uit werkplaatsen als wp Zimmer of d e t h e a t e r m a k e r.

Vandaag, eind 2017, zullen bijna honderd makers ‘in de wip’ hebben gezeten. Bekende namen als Junior Mthombeni, Saïd Boumazoughe, Aminata Demba of Sachli Gholamalizad deelden hier hun eerste pogingen met een betrokken publiek en enkele vertegenwoordigers van die sector, en veroverden later mee de reguliere kunstensector. Intussen is ook het WIP-concept zelf verder verfijnd en is er rond talentontwikkeling heel wat netwerk en expertise opgebouwd.

Heeft MAF wel genoeg middelen gekregen om voor alle makers die ooit gepasseerd zijn de benodigde nazorg te voorzien?

Eén zorg blijft gelden: heeft MAF wel genoeg middelen gekregen om voor alle makers die ooit gepasseerd zijn in WIP, de benodigde nazorg te voorzien? Productioneel konden steeds slechts een beperkt aantal makers ondersteund worden om hun werk te finaliseren (MAF blijft een festival, geen productiehuis), maar ook voor de opvolging of doorverwijzing van anderen was er niet altijd het benodigde tijdskader. Je hoeft makers zeker niet te pamperen, veel hangt af van hun eigen noden en verwachtingen. Maar de vraag blijft gelden: werd in alle deelnemers aan WIP ook achteraf voldoende geïnvesteerd? Wisten we hun talent echt genoeg te benutten?

De beoordelingscommissie van het laatste projectdossier van Fiëbre schoof die vraag dit voorjaar vierkant opzij, om liever de eigenlijke bestaansreden van MAF in vraag te stellen. ‘Steeds meer organisaties pikken in op de thema's van Fiëbre en nemen (voor een deel) hun rol over. Een bezinning van waar het festival heen wil is op zijn plaats, meer nog daar de maatschappij ook verder evolueert en verandert.’ De artistieke beoordeling ‘nipt onvoldoende’ was de slotsom: afgelopen met de Vlaamse subsidies. Verwachten we dan echt dat voortaan het reguliere veld het aangroeiende potentieel van makers die vertrekken van de nieuwe stedelijkheid, zal behappen, en daar het juiste netwerk en de benodigde expertise voor heeft?

Als we het kunstenveld echt willen diversifiëren, lijkt extra ondersteuning voor MAF of KunstZ beter dan die expertise zomaar weg te vagen.

Wat onder de radar van de gesubsidieerde sector blijft, vraagt juist een kader dat daar ten volle op inzet, waar andere huizen op kunnen inhaken, in plaats van zelf het warm water te moeten uitvinden. Als we het Vlaamse kunstenveld echt willen diversifiëren, lijkt extra ondersteuning voor zulke aanborende bronnen als MAF of KunstZ – of langdurige samenwerking in plaats van cherry picking – een veel efficiëntere strategie dan die expertise zomaar weg te vagen, vanuit een fout begrip van inclusie. In plaats van het mooie vinkje ‘diversiteit’ op het blazoen van elke aparte instelling, moet het gaan om een gedeelde zorg bij alle instellingen om juist die plekken te steunen waar de nieuwe instroom naar het veld zich het beste thuisvoelt.

Wippen doe je beter samen

Fiëbre zelf deed waar het altijd al een punt van maakte: extra samenwerkingen aangaan, het eigenaarschap van zijn werking breder delen. Met pijn in het hart werd het festivalluik licht afgeslankt, om rond WIP zelf een meer autonoom netwerk van partnerships op te zetten, ook buiten Antwerpen. Zo werd nu WIPCOOP geboren: een bredere coöperatie rond het format ‘Work In Progress’, met nieuwe partners zoals Victoria Deluxe, Kopergietery, Campo en KVS – zodat de WIP’s in november ook in Gent en Brussel zullen doorgaan, geënt op het lokale netwerk aldaar. Dat maakt van WIPCOOP een boeiende poging om rond dit nog steeds erg noodzakelijke traject van talentontwikkeling tegelijk autonomie te behouden én die verder uit te spreiden. Alleen al qua organisatiestructuur is dat een vernieuwend voorstel voor culturele productie in Vlaanderen.

Daarom mag je hopen dat de Vlaamse Gemeenschap en de rest van het veld WIPCOOP als een noodzakelijkheid zien. Omdat er in onze steden steeds meer potentiële Jaouads geboren worden of Idy’s en Citlalli’s aankomen. En omdat ‘onder de radar’ misschien wel een fijne vrijhaven kan zijn om je eigen verhaal en ambacht uit te bouwen, maar op termijn zelden de democratische plek zal blijken waar zowel nieuwe makers als de kunstensector op zoek naar zijn of prat op gaan. WIPCOOP heeft een model ontwikkeld dat niet zomaar elders te reproduceren valt. Ga gerust eens mee wippen in Gent en Brussel…