Waar zijn de dikke rappers naartoe?

Waren dikke rappers voor de milleniumwissel nog schering en inslag, dan lijken hun hedendaagse erfgenamen wel gekweekt in de gym. Wat verklaart die ‘afslanking’ van de hiphop? Het antwoord leidt van de mensentuin naar de smoothiebar. Featuring Biggie Smalls, 50 Cent en Lizzo.

Toen de rapcultuur in de jaren 1980 en 1990 een steeds breder publiek begon te bereiken, waren dikke rappers er een inherent onderdeel van. Chubb Rock, Biz Markie, Heavy D, Fat Joe, Big Pun, The Fat Boys, The Notorious B.I.G., Gift of Gab; het zijn slechts enkele namen van mannen uit gemarginaliseerde groepen die op dat moment internationale faam genoten. Als dikke personen waren ze expliciet over hun zware lichaam, maar ze werden er niet toe gereduceerd. Eerst en vooral waren het muzikanten die een nieuwe sound de wereld in stuurden en die een boodschap lieten horen die nauwelijks iets te maken had met hun gewicht.

Neoliberalisering

In de vroege jaren 2000 zien we evenwel een verandering die hand in hand gaat met een vermainstreamen van rap en hiphop. Dr. Dre verrast de hele wereld wanneer hij in 2007 op de MTV Music Awards opdaagt met het lichaam van een professionele bodybuilder, terwijl hij enkele jaren eerder opmerkelijk was verdikt. Ondertussen zijn er nog nauwelijks dikke rappers te horen of te zien. Fat Joe en Rick Ross zijn niet meer fat te noemen. De doorsnee Amerikaanse rapper ziet eruit als iemand die dagelijks enkele uren in de gym doorbrengt. Dat terwijl de doorsnee Amerikaan in de laatste decennia steeds dikker is geworden, een fenomeen dat nog scherper tot uiting komt bij mensen in armoede, onder wie veel mensen van kleur. Als rap en hiphop in de jaren 1980 en 1990 een culturele uitdrukking waren van maatschappelijk protest, waarin onderdrukte Amerikanen sterk vertegenwoordigd zijn, dan zouden we net moeten verwachten dat er steeds meer dikke rappers te zien zijn. Het omgekeerde is echter waar.

De doorsnee Amerikaanse rapper ziet eruit als iemand die dagelijks enkele uren in de gym doorbrengt.

Wat blijkt, is dat de neoliberalisering en corporatization van rapmuziek hand in hand gaat met een lichaamscultuur die doordrongen is van fat phobia. De enkele dikke hiphopartiesten die recent nog bekendheid genieten, zoals Action Bronson – die trouwens in 2020 gelauwerd werd om zijn plotse vermageringskuur – of DJ Khaled, worden daarbij gereduceerd tot hun lichaam en fungeren niet meer eerst als talentvolle vertegenwoordigers van een protestcultuur, maar eerder als gimmicks: dikke clowns met wie er eens goed kan worden gelachen. Een fenomeen dat mijlenver staat van het respect dat mannen zoals Big Pun en The Notorious B.I.G. in de jaren 1990 nog genoten.

Diversiteit

Als we naar rap kijken vandaag lijkt er dus wel degelijk sprake van een vervlakking, niet alleen inhoudelijk maar ook in de belichaming van rappers. We zien vooral geseksualiseerde gespierde mannen en curvy vrouwen, steeds lichamen waar lang en hard aan gewerkt is om ze te boetseren tot wat ze zijn. In tegenstelling tot vandaag waren er in de late 20ste eeuw veel verschillende profielen. Die diversiteit was onderdeel van vroege rap, waar niet alleen mannen deel van uitmaakten maar ook een grotere diversiteit aan vrouwen zoals Foxy Brown of Lil’ Kim maar ook Queen Latifah, Salt-N-Pepa, Lauryn Hill en Missy Elliott.

De neoliberalisering en corporatization van rapmuziek gaan hand in hand met een lichaamscultuur die doordrongen is van fat phobia.

Nu, rap heeft uiteraard vele lelijke kanten. Misogynie, negrofobie en vetfobie vierden hoogtij in de jaren 1990. In de song ‘Hit ’em Up’ (1996) zou 2Pac ook specifiek B.I.G. dissen over zijn gewicht. Biggie Smalls (aka The Notorious B.I.G.) noemde zichzelf trouwens ook fat & ugly, maar dat werd niet noodzakelijk gezien als vreemd, het was er gewoon. In de jaren 1990 zie je ook steeds meer gang violence tussen Crips en Bloods, en spanningen die al dan niet georkestreerd zijn door platenlabels, tussen West Coast en East Coast rappers. Het is helaas de tijd van de moorden op 2Pac en B.I.G. in respectievelijk september 1996 en maart 1997.

50 Cent

De grote verandering valt op in de vroege jaren 2000 met de opkomst van Curtis James Jackson III, aka 50 Cent, met als producer niemand minder dan Dr. Dre. Jackson en Dre zetten 50 Cent op de markt als een geseksualiseerde gespierde criminele zwarte man. Zo krikt 50 Cent zijn credibiliteit op door in te zetten op de schietpartijen die hij overleefde en de littekens over zijn hele torso. Dat gewelddadig leven kwam uiteraard tot uiting in zijn teksten, maar ook op platencovers en posters stond 50 Cent steeds in naakt bovenlijf te pronken, een beeld dat we drie jaar voor zijn doorbraak, in 2000, ook al zagen in de video van D’Angelo’s song ‘Untitled (How does it feel?)’: de zwarte man als seksbeest, een beeld dat we al eeuwen met ons meedragen waarin zwarte mensen als dieren worden beschreven, niet alleen in muziek en dans maar ook in sport. De mensentuinen van de 19de eeuw lijken wel een nieuwe vorm te hebben aangenomen, maar zenden nog steeds dezelfde boodschap uit: zwarte mensen zijn eerst en vooral lichamen om geschokt te observeren.

50 Cent krikte zijn credibiliteit begin 2000 op door in te zetten op de schietpartijen die hij overleefde en de littekens over zijn hele torso.

50 Cent zette zichzelf zo niet alleen in de markt als een zwarte man die beantwoordde aan alle vooroordelen en stereotiepen van zwart geweld, zwarte lichamelijkheid en zwarte seksualiteit, maar ook expliciet als crimineel en dief, zoals in een van zijn eerste songs ‘How to rob’ (1999). In die song problematiseert hij ook Missy Elliotts lichaam en beweert hij dat ze te dik is. 50 Cent moeten we zien als een esthetisch product gecreëerd voor een witte markt, waarbij het uitdragen van zwarte stereotypen op veel populariteit kan rekenen. Het gaat dan over een soort gevaarlijk maar intrigerend exotisme dat een breed wit publiek op een veilige afstand kan consumeren.

Dat beeld van hiphop kwam er niet plots in de jaren 2000. Ook al in de jaren 1980 en 1990 zou het beeld van de extreem gewelddadige zwarte man worden gecommercialiseerd, onder andere met de groep N.W.A., waarvan Dr. Dre ook lid was als rapper en producer. Toen had dat beeld echter nog niet de overhand, aangezien er ook populaire rapartiesten bestonden die een heel ander beeld naar voren schoven, zoals Arrested Development, A Tribe Called Quest, De La Soul en The Fugees.

Video vixen?

Achter muzikale projecten zoals N.W.A. en de misogyne Snoop Dogg in de jaren 1990 tot de vuilbekkende en bloeddorstige Eminem en de zwarte gangsta rappers 2pac en 50 Cent schuilt steeds dezelfde producer: Dr. Dre. Hij zet de toon voor het onmiskenbare succes dat rap zal kennen in de jaren 2000, met producten die teren op racisme en seksisme en bedoeld zijn voor de brede witte Noord-Amerikaanse markt. In die context geraken vrouwelijke rappers steeds meer op de achtergrond. Terwijl we in de jaren 1990 nog artiesten zien zoals Queen Latifah, Foxy Brown, Lil’ Kim, Eve, Yo-Yo, Lady of Rage, Left Eye, Da Brat, Salt-N-Pepa, Lauryn Hill, en anderen, zijn vrouwen in de jaren 2000 vooral nog te zien als geërotiseerde R&B-zangers of vaker als video vixen, de schaarsgeklede jonge dames op de achtergrond van bijna elke rapvideo. In de tweede helft van de jaren 1990 is het optreden van Missy Elliott daarbij een paradox: net op het moment dat hiphop oppervlakkiger wordt, krijg je een van de eerste donkere vrouwen die haar lichamelijkheid net niet uitspeelt als troef, zoals Lil’ Kim of Foxy Brown, maar die wel in haar teksten expliciet over seks zal rappen. Zonder zelf uit de kleren te gaan, zijn acts zoals Salt-N-Pepa en Missy Elliot expliciet over seks, eisen ze hun plaats op.

Terwijl vrouwelijke rappers in de jaren 1990 nog op de voorgrond treden, zijn vrouwen in de jaren 2000 vooral te zien als geërotiseerde R&B-zangers of als video vixen.

Vandaag zien we die erfenis misschien terug bij een rapper en zanger zoals Lizzo, die weliswaar iets heel anders doet. Terwijl Missy Elliott nog losse kleren draagt die haar vormen onbenadrukt laten, gebruikt Lizzo vandaag ongecomplexeerd en schaars gekleed haar dikke lichaam als troef. Lizzo kiest ervoor om haar lichaam, dat niet beantwoordt aan de huidige schoonheidsidealen, in al haar schoonheid en sexiness te presenteren. Op de cover van haar recentste album Cuz I Love You (2019) wordt ze bijvoorbeeld helemaal naakt en bijzonder stijlvol afgebeeld.

Vernieuwing

Dat is een zeer uitzonderlijke strategie want ondertussen blijft de eenheidsworst van vuilbekkende gespierde mannen en curvy ladies wel intact. Er bestaan natuurlijk andere acts, maar bij de grote platenlabels is rapcultuur vooral een massaproduct geworden. En daarbij lijken de lichamen van populaire rappers te fungeren als een aanwijzing van die evolutie. De vermagering van rap zien we zelfs in het slinkende aantal platenlabels. Terwijl de jaren 1990 gekenmerkt zijn door veel kleine labels, zijn er vandaag slechts enkele grote multinationale labels zoals Columbia, Interscope of Sony. Die bepalen dan ook wie er wel en niet in de mainstreammarkt past.

De vermagering van rap zien we zelfs in het slinkende aantal platenlabels.

We moeten dus aandacht hebben voor de gatekeepers. Hoewel Dr. Dre een belangrijke sleutelfiguur is in de evolutie die we ontwaren, zijn de platenbazen nog steeds voornamelijk wit en mannelijk. Indien we uitzonderingen zien, zoals Lizzo of Little Brother, dan heeft dat vooral te maken met grassroots initiatieven die zelf hun publiek via sociale media hebben uitgebouwd. Dat zie je zelfs nu met artiesten zoals Lil Nas X of Frank Ocean, die in hun werk best expliciet zijn over hun homoseksualiteit, of subgenres zoals hyphy en bounce met als bekendste boegbeeld een queer rapper zoals Big Freedia aka The Queen Diva. Er gebeuren dus constant nieuwe dingen met rap. Maar eens ze opflakkeren, lijkt het vaak al gedaan, dan worden ze weer gepackaged en gecommodificeerd en krijg je een steriel product, dat een zo breed mogelijk publiek moet aantrekken en dus teert op wat we al denken te weten, op wat we verwachten. En hoewel hiphop een genre is dat per definitie buiten de lijntjes kleurt, dwingt de muziekindustrie het genre terug in een keurslijf. Toen die industrie nog zoekende was over wat ze moest aanvangen met rap was er meer diversiteit, zowel op gendervlak, bodytype-vlak, persona-vlak. Er bleek veel meer mogelijk te zijn. Vandaag is het heel heteronormatief, en vooral agressief en gespierd. Dat is niet het hele plaatje uiteraard, maar het exotische en gewelddadige krijgt elke keer weer de volle aandacht en daarbij hoort steeds een lichaamscultus doordrongen van vetfobie.

Fithop

Deze kritiek op commerciële rap en de nostalgie naar de dikke rappers van weleer is een oproep voor nuance over wat dik zijn betekent en welke racistische en seksistische associaties het oproept. Uiteraard gaf Fat Joe zelf expliciet aan dat de dood van zijn goede vriend Big Pun in 2000, die inderdaad aan zijn gewicht is bezweken, een wake-up call was. Terwijl hij aanvankelijk zijn dik zijn verheerlijkte en er een anti-establishmentstatement van maakte, veranderde dat idee na de dood van Big Pun, niet alleen voor Fat Joe maar in de hele rapscene. Een interessant voorbeeld is hier ook The Lox, een populaire rapact uit de jaren 1990 met Jadakiss en Styles P. Die tweede heeft ondertussen een keten van smoothiebars en propageert veganisme binnen de hiphopcultuur. Dat had een direct effect op hoe de rapstijl van Jadakiss werd geïnterpreteerd in de Dipset Verzuz The Lox-rapbattle in de zomer van 2021 in het Hulu Theater in New York City. Omdat Jadakiss een strakke ademcontrole had, gaven verschillende hiphopcommentatoren aan dat zijn sterke performance vooral te danken was aan zijn gewichtsverlies. Daarbij zou Jadakiss een dieet volgen met smoothies van Styles P wat wijst op een zogenaamde Hip Hop Health Revolution. Zo heeft Stic.man van Dead Prez een fitnessalbum uitgebracht. Hij noemt zijn genre fithop en zet heel erg in op fitness en hiphop, waarbij dik zijn impliciet gezien wordt als een individueel probleem.

In de rap vandaag krijgen het exotische en gewelddadige elke keer weer de volle aandacht. Daarbij hoort steeds een lichaamscultus doordrongen van vetfobie.

Zonder de jaren 1990 te willen verheerlijken, blijkt duidelijk dat er vroeger veel meer spelers waren op de mainstream rapmuziekmarkt en dat die markt in de vroege jaren 2000 is beginnen homogeniseren, niet alleen door de dood van Big Pun maar ook door de opkomst van rapproducten zoals 50 Cent. Nu zijn de uitschieters zeldzamer of voor een kleine niche. Het genre is geëvolueerd tot een commerciële machine, die aan de lopende band zeer gelijkaardige types van artiesten aflevert. De diversiteit bestaat echter nog wel – door de digitalisering zijn er meer mogelijkheden om zelfstandige producties aan een breed publiek te tonen – maar door het overaanbod gaan we gek genoeg ook minder zien. Maar een aantal van die artiesten moeten wel vermeld worden. We hadden het al over Lizzo, die wel degelijk een contract heeft bij een major platenlabel. Lizzo bracht haar eerste album uit in 2013 en kreeg van de muziekindustrie in 2020 ook officiële erkenning via acht nominaties voor de Grammy Awards, het hoogste aantal nominaties dat jaar. Ze won er uiteindelijk drie: de awards voor Best Urban Contemporary Album, Best Pop Solo Performance voor ‘Truth Hurts’, en Best Traditional R&B Performance voor het nummer ‘Jerome’. Daarnaast zijn er ook rappers zoals Noa James, Killer Mike of Bonecrusher het vermelden waard, rappers die allen op hun eigenwijze manier de normen van wat rap hoort te zijn blijven uitdagen. Bovendien zien we sinds de jaren 1990 buiten de VS of Europa ook genres ontstaan die zich expliciet laten inspireren door hiphop, zoals Bongo Flava in Oost-Afrika, Kuduro in Angola, Gqom in Zuid-Afrika, Hiplife in Ghana, allemaal genres die hun plaats opeisen op de internationale muziekmarkt. Die ontwikkelingen zijn niet te negeren: er is dus hoop.