Queens of Royal Badness! Rapmuziek en royale symboliek

Hiphop was nooit uitsluitend het terrein van mannen. Artiesten als Queen Latifah, Lil’ Kim en Rapsody laten feministische geluiden door de speakers schallen. Hun empowerende boodschappen zetten ze kracht bij door zich koninklijke titels aan te meten.

The style I use will surely amuse
The party people to a state of gladness
What I mean is I’m on the scene
I’m the Queen of Royal Badness
Queen Latifah – ‘Queen of Royal Badness’¹

De hiphopcultuur, bestaande uit breaking, dj’en, graffitikunst en rappen, is ontstaan in Zwarte en Latino-gemeenschappen in de jaren 1970 in de Bronx, New York. Hiphop krijgt vaak het label ‘rebels’ opgekleefd omdat het een subcultuur is die in opstand komt tegen heersende normen en alternatieve manieren van zelfexpressie, creativiteit en identiteit omarmt. De voortrekkersrol van vrouwen in de evolutie van hiphop en de bijbehorende muzikale expressie – rap – is onmiskenbaar. Hun bijdragen zijn echter onderbelicht gebleven door patriarchale structuren, zowel binnen als buiten de rapindustrie. Mannen worden meestal voorgesteld als leiders en vernieuwers terwijl vrouwen gereduceerd worden tot ondersteunende rollen en decoratieve eye candy. Wie weet dat de diss-traditie, die hiphop sinds de jaren 1980 kenmerkt, in het leven is geroepen door de Amerikaanse rapper Roxanne Shanté? In het nummer ‘Roxanne’s Revenge’ (1984) reageert de toen veertienjarige Shanté op een vrouwonvriendelijke hit van het mannelijke hiphopcollectief UTFO door met beledigende teksten de heren op hun plaats te zetten (‘He ain’t really cute, and he ain’t great. He don’t even know how to operate’).

Al decennialang grijpen vrouwelijke rapartiesten naar de microfoon om gendergerelateerde en geracialiseerde kwesties aan te kaarten.

Al decennialang grijpen vrouwelijke rapartiesten naar de microfoon om gendergerelateerde en geracialiseerde kwesties aan te kaarten. In het verlengde daarvan hebben sommigen hun dubbele gemarginaliseerde maatschappelijke positie naar hun hand gezet door zichzelf en andere vrouwen van kleur ‘Queen’ te noemen. Op welke manieren geven vrouwelijke rappers betekenis aan deze koninklijke term in hun muziek en wat voor impact kan het hebben op de luisteraars die zich identificeren als vrouw?

Van Queen Latifah tot Rapsody: De Queen-Moeders

De ‘Queen-Moeder’ is een aparte categorie in rap en dankt haar naam aan de traditionele betekenis van een ‘koningin-moeder’ in prekoloniale besturen in Sub-Sahara-Afrika. Deze Queen-Moeders waren krachtige leiders en regeerden naast de koning. De eerste Queen-Moeder, Idia bijvoorbeeld verwierf in het zestiende-eeuwse Koninkrijk Benin in West-Afrika politieke privileges omdat haar mystieke krachten en politieke en geneeskundige kennis doorslaggevend waren in de militaire overwinningen van haar zoon Esigie. De Queen-Moeders in rap dragen hun identiteit vaak uit door zich te hullen in kleding met Afrikaanse prints, kroonachtige hoofddeksels en sieraden met de ‘Ankh’, het oude Egyptische symbool voor het eeuwige leven. Hiphopexperts van het eerste uur vertellen in de documentaire Fight the Power (2023) dat Queen-Moeders als Queen Latifah een positieve impact hadden op het zelfvertrouwen van jonge Zwarte vrouwen in de jaren 1980 en 1990. Het werd ‘hot’ om Afrocentrische outfits te dragen en je te verdiepen in de grootsheid van Afrikaanse beschavingen. Andere Queen-Moeders uit de jaren 1980 en 1990 zijn bijvoorbeeld Lauryn Hill, Queen Mother Rage, Queen Lisa Lee, Nefertiti en Isis. Door hun vorstelijke namen, Afrocentrische (kleding)stijl en empowerende teksten kregen zij in de hiphopgemeenschap die titel toebedeeld.

In de jaren 1980 en 1990 werd het ‘hot’ om Afrocentrische outfits te dragen en je te verdiepen in de grootsheid van Afrikaanse beschavingen.

In hun rapteksten behandelen Queen-Moeders onderwerpen als empowerment, spiritualiteit en maatschappelijke kwesties die van belang zijn voor gemeenschappen van kleur. In het nummer ‘Ladies First’ (1989) rappen Queen Latifah en Monie Love, gedrapeerd in sjerpen met Afrikaanse print en Afrikaanse sieraden, over genderstereotypen in rap (‘Some think that we can’t flow, stereotypes, they got to go. I gonna mess around and flip the scene into reverse, with a little touch of ladies first’). De videoclip heeft een sterk politiek karakter: er worden livebeelden getoond van opstanden tijdens de apartheid in de jaren 1980 in Zuid-Afrika en we zien foto’s van vrouwen die hebben gevochten voor de vrijheid van Zwarte mensen, zoals Rosa Parks, Winnie Mandela, Harriet Tubman en Angela Davis.

Queen-Moeders rappen ook regelmatig over Queens en Kings die samenkomen om de Zwarte gemeenschap vooruit te helpen. Zo rapt Queen Latifah in het nummer ‘A King and Queen Creation’ (1989) dat ‘a King and Queen combine minds and trample. Those who oppose us here’s an example. It’s time to run, the King and Queen is on the set, the competition is petty and ready to step.’ In hetzelfde nummer geeft ze aan wat een rap-Queen dient te doen nadat ze haar rivalen lyrisch heeft overwonnen: ze moet haar pas verworven inzichten en wijsheid aanwenden voor de vooruitgang van haar gemeenschap. Dat houdt in: het doorgeven van kennis aan de jeugd maar evenzeer voor brood op de plank zorgen voor diegenen die het moeilijk hebben: ‘With my competitors killed I go build with my enlightenment. Teach the youth, feed the needy. Confident descendant of Queen Nefertiti, the mother of civilization will rise.’ Queen Latifah verwijst hier trouwens naar de voluptueuze en vruchtbare Queen Nefertiti om haar seksualiteit in de verf te zetten.

Rapper Rapsody kan worden gezien als een hedendaagse Queen-Moeder. Haar kledingstijl is weliswaar meer fly (trendsettend, streetwear-chic) dan Afrocentrisch, ze stelt wel regelmatig Afrikaanse koninginnen centraal in haar werk en haar teksten gaan ook over het empoweren van de Zwarte gemeenschap. In het nummer ‘Hatshepsut’ (2019), een verwijzing naar de langst regerende vrouwelijke farao in het oude Egypte (1479–1458 v. Chr.), slaat Rapsody de handen in elkaar met ‘Your Highness, Hip Hop’s finest’ oftewel Queen Latifah. Ze rappen over de waarde van gezonde romantische relaties en hoe partners hun Queens moeten behandelen. Zo rapt Rapsody: ‘you gotta love your queen ’cause God knows that you need her, it’s real (it’s real) U-N-I-T-Y.’ Queen Latifah herinnert in hetzelfde nummer vrouwelijke rappers eraan dat zij dezelfde muzikale successen kunnen behalen: ‘Just so all the Queens know that every single one of them has a throne, spot, crown that I been proud to rock. All my blood royal and that’s word to Lancelot’ [de broer van Queen Latifah, KD].

Rapsody’s nummer ‘Cleo’ (2019) – refererend aan Cleopatra VII, de laatste farao van het oude Egypte – gaat over haar ervaringen als een Zwarte vrouw in de muziekindustrie. Ze heeft het over het wantrouwen dat sommigen in de muziekwereld tegenover haar koesteren en hoe ze haar succes vooral aan haar eigen doorzettingsvermogen te danken heeft (‘I can say more, the pain would bring a few tears to you (Hurt). I shed a few, was booed bad in Fort Lauderdale (Uh). Now I’m boo’d up, they boohoo ’cause I didn't fail’). De boodschappen die luisteraars uit Rapsody’s nummers kunnen halen, betreffen culturele bewustwording, eigenwaarde en zelfontplooiing.

De hiphopfeminist beseft dat ze niet hoeft te kiezen tussen de Afrocentrische teksten van de Queen-Moeders en de seksuele boodschappen van de Queen Bees.

Andere postmillennium Queen-Moeders zijn Sa-Roc en Sampa the Great. Hoewel ze tot een specifieke categorie behoren, laten Queen-Moeders zich niet in een hokje duwen. In een interview uit 2019 met de New Yorkse radiozender Hot 97 zei Rapsody dat ze in het weekend graag twerkt op de seksueel expliciete muziek van de vrouw die de ‘Queen Bee’-categorie – verwijzend naar de invloedrijke rol van bijenkoninginnen – op de kaart heeft gezet, namelijk Lil’ Kim. De hiphopfeminist waardeert de variëteit aan feministische geluiden en beseft dat ze niet hoeft te kiezen tussen de Afrocentristische teksten van de Queen-Moeders en de seksuele boodschappen van de Queen Bees.

Van Lil’ Kim tot Beyoncé: De Queen Bees

De feministische boodschappen van de Queen Bees van de rap hebben vooral betrekking op (seksuele) emancipatie, zelfvertrouwen en empowerment op het gebied van looks. Lil’ Kim, die door die andere populaire Queen B(ee) – Beyoncé – de ‘echte Queen Bee’ wordt genoemd, pleit sinds de jaren 1990 voor seksuele autonomie en seksueel plezier voor vrouwen. Zo rapt ze in ‘How Many Licks?’ (2000): ‘He had a “Queen Bee Rules” tattoo on his arm, uh’ en ‘How many licks does it take ’til you get to the center of the? (Tell me)’. Haar seksuele empowerment heeft de deur geopend voor andere rap-Queens als Nicki Minaj en Megan Thee Stallion om vrijer en zelfverzekerder hun eigen seksualiteit te omarmen en uit te dragen. In de historische en sociaal-culturele context van Zwarte vrouwelijke seksualiteit is dat bijzonder taboedoorbrekend, omdat de dwingende ‘respectabiliteitspolitiek’ Zwarte vrouwen ontmoedigde om zich seksueel te uiten in het publieke domein. Die strategie van het tonen van ‘respectabel gedrag’ was bedoeld om het racistische genderstereotype van de ‘Jezebel’ – de hyperseksuele Zwarte vrouw – te bestrijden, wat vervolgens zou leiden tot (meer) acceptatie en erkenning door de dominante cultuur.

Lil’ Kims empowerende boodschappen gaan ook over het streven naar financiële onafhankelijkheid en het vieren van behaalde successen als vrouw (‘Shop in Bloomingdales for Prada bags, female Don Dada has no problems spittin’ cream with my team’, ‘Queen B'tch’, 1996). Deze vorm van ‘boss b'tch-feminisme’ blijft daarbij blind voor maatschappelijke systemen die vrouwen op basis van hun etniciteit, seksuele oriëntatie, genderidentiteit, religie, fysieke en mentale gesteldheid of leeftijd onderdrukken, waardoor het voor hen moeilijk of onmogelijk is om financiële autonomie, laat staan rijkdom te vergaren.

In de jaren 1990 vergeleken critici Lil’ Kims muziek regelmatig met die van de Queen-Moeders en zetten die tegen elkaar af. Dat leidde tot eendimensionale classificaties van vrouwelijke rappers: het zijn ofwel ‘goede’ vrouwen die de gemeenschap vooruithelpen (Queen-Moeders), ofwel ‘slechte’ vrouwen die geracialiseerde genderstereotypen bevestigen en jonge vrouwen zouden kunnen aansporen om zich hyperseksueel te gedragen (Queen Bees). Die categorisering doet denken aan de eeuwenoude patriarchale dichotomie van de ‘Madonna’ tegenover de ‘hoer’, waarbij vrouwen worden voorgesteld als kuis en moederlijk of als moreel verwerpelijk. Lil’ Kim zei in een interview met het tienerblad Honey (1999) dat er weinig verschil is tussen haar muziek en die van Queen-Moeders, omdat beide muzikale expressies vrouwen empoweren en vieren: ‘That’s [‘Doo Wop’, Lauryn Hill, KD] not so much of a different record than what I talk about […]. What’s the difference in Lil’ Kim singing “Queen B'tch” or Foxy with “Ill Na Na”? It’s the same thing. We’re just more street with ours … I don’t see why people always downgrade us.’

Beyoncé claimt een ruimte die historisch gezien niet voor Zwarte vrouwen is bestemd door zich uit te dossen als een zestiende-eeuwse Britse koningin.

Ook die andere Queen B(ee), zangeres en gelegenheidsrapper Beyoncé, schroomt niet om haar (financiële) succes, zelfvertrouwen en gevoel van eigenwaarde te etaleren. Haar teksten kunnen luisteraars motiveren om trots op zichzelf te zijn en zich niet druk te maken om de meningen van anderen. Empowerende boodschappen zijn bijvoorbeeld aanwezig in haar nummer ‘Bow Down / I Been On’ (2013). In de muziekvideo claimt ze een ruimte die historisch gezien niet voor Zwarte vrouwen is bestemd. Ze lijkt namelijk op een zestiende-eeuwse Britse koningin – compleet met kroon, staf, sieraden, mantel en majestueuze pruik. In de openingsscène helpen bedienden haar met aankleden, waarna ze naar een andere ruimte loopt met schilderijen van Queen B aan de muur. Daar neemt ze majestueuze poses aan met dansers die er als bedienden en narren uitzien. Ze rapt herhaaldelijk de tekst ‘I am so Crown, bow, bow down, b'tches.’

‘Bow down’ kan worden geïnterpreteerd als een middelvinger naar eenieder die haar succes ondermijnt. Dat is ook zichtbaar in haar keuze om een regerende Britse koningin af te beelden in plaats van de (apolitieke) echtgenote van een regerende koning. Maar sommige fans en collegazangeressen vinden de frase ‘Bow down, b'tches’ een voorbeeld van celebrity feminism gone wrong, omdat het denigrerend en contra-feministisch zou zijn (‘Beyoncé’s performance was talking ‘bout feminism and equality then her next song she’s saying "bow down b'tches"???’, tweet @itsthetruthyo, 2014). Een andere strofe in het controversiële nummer geeft uiting aan haar behoefte om haar onafhankelijkheid te tonen: ‘Don’t think I’m just his [rapper Jay-Z, KD] little wife. Don’t get it twisted, get it twisted. This my sh't, bow down b'tches.’

Beyoncé wendt niet alleen westerse monarchale symbolen aan. In haar muzikale film Black Is King (2020) beeldt de zangeres koninklijkheid uit via Afrodiasporische en -futuristische culturele gebruiken, rituelen en kostuums. De film verscheen in het kader van Disneys remake van The Lion King (2019) en vertelt een vergelijkbaar verhaal. Een jonge Afrikaanse prins wordt verbannen nadat zijn vader werd vermoord. Vervolgens gaat hij met behulp van zijn voorouder en spirituele gids (Beyoncé) op reis om zijn culturele identiteit te ontdekken met als doel de troon terug te winnen. In een Instagrampost schreef Queen B daarover: ‘I believe that when Black people tell our own stories, we can shift the axis of the world and tell our REAL history of generational wealth and richness of soul that are not told in our history books.’

Beyoncé is een van de artiesten in de hiphopwereld die haar eigen artistieke pad volgt en niet ‘buigt’ voor publieke verwachtingen. Ze kan zingen en rappen over seksualiteit, over talk your sh't-zelfvertrouwen en queer gemeenschappen van kleur vieren (Renaissance, 2022), maar ook onderwerpen agenderen die eerder in de Queen-Moeder-categorie passen. Zo is Black Is King volgens schrijver en filmmaker Brooke Obie ook een oproep aan Zwarte mannen om hun mannelijkheid te dekoloniseren en een Afrikaanse manier van zijn te adopteren.

Inclusief hiphopfeminisme

Queen-rappers gebruiken hun stem om kwesties aan te kaarten omtrent hun dubbele gemarginaliseerde status (Zwart en vrouw). Queen-Moeders behandelen voornamelijk thema’s als spiritualiteit en empowerment voor vrouwen en gemeenschappen van kleur vanuit een Afrocentrische lens. De Queen Bees brengen vaak seksuele autonomie, zelfliefde en zelfvertrouwen aan. Elke categorie heeft een bijzondere betekenis voor rapfans van kleur, omdat ze zich in de artiesten kunnen herkennen en sommige boodschappen aansluiten bij hun geleefde ervaringen.

Hoewel andere westerse feministische stromingen ook steeds intersectioneler worden en dus aandacht hebben voor de verschillende identiteiten waaruit een persoon kan bestaan, is voor de rapfan het hiphopfeminisme waarschijnlijk de meest inclusieve vorm, niet het minst omdat het ook ogenschijnlijke contradicties omarmt. Het wil een plek zijn voor vrouwen die weigeren te kiezen tussen de Afrocentrische teksten van de Queen-Moeders en de seksuele boodschappen van de Queen Bees. In het verleden namen critici – binnen en buiten de rapscene – Lil’ Kims feminisme niet serieus. Haar stijl van praten en kleden heette ‘niet respectabel’ te zijn. Dat binaire denken wijst de hiphopfeminist af. Om het te zeggen met de woorden van cultuurwetenschapper Joan Morgan, die de term bedacht: de hiphopfeminist ‘f'ckt met het grijze gebied’.

Als Nederlandse Zwarte vrouw met roots in Suriname en als rapfan heeft het hiphopfeminisme mij een thuishaven geboden.

Hoe de rapmuziekliefhebber de teksten interpreteert, hangt af van factoren als feministische kennis, culturele conditionering, gender, etniciteit en leeftijd. De hiphopfeminist weet ook dat deze stroming altijd under construction is en dat we elkaar moeten blijven checken. We moeten bijvoorbeeld eerlijk zijn over de hypocrisie die sommige vrouwelijke rappers vandaag in hun teksten aan de dag leggen. Rappers die net als Lil’ Kim in de jaren 1990 seksueel plezier voor vrouwen centraal stellen – wat luisteraars kan motiveren om op eigen voorwaarden hun seksualiteit te ontdekken – slutshamen vrouwen in sommige van hun nummers (‘P'ssy took more turns than a keyhole’; ‘Bongos’, 2022, Megan Thee Stallion).

Als Nederlandse Zwarte vrouw met roots in Suriname en als rapfan heeft het hiphopfeminisme mij een thuishaven geboden. Hier vind ik een intersectionele benadering en een diversiteit van geluiden. Hiphopfeminisme is street, spiritueel, wetenschappelijk, messy, Afrocentrisch en queer. All hail the (rap)queens!

¹Dit artikel leest lekkerder wanneer nummers van rap-Queens door je speakers knallen:

Queen Latifah – Queens of Royal Badness
Roxanne Shanté – Roxanne’s Revenge
Queen Latifah ft. Monie Love – Ladies First
Queen Latifah ft. DJ Mark The 45 King – A King and Queen Creation
Lauryn Hill – Doo Wop (That Thing)
Rapsody ft. Queen Latifah – Hatshepsut
Rapsody – Cleo
Sampa the Great ft. Nadeem Din-Gabisi - Energy
Lil’ Kim – How Many Licks?
Lil’ Kim – No Matter What They Say
Beyoncé – Bow Down / I Been On
Beyoncé ft. Shatta Wale en Major Lazer – Already (Black Is King)

This article was published in the context of Come Together, a project funded by the European Union.