NEE tegen de commercialisering van het occulte

Wat je net zei is zó typisch voor een aardeteken, deelt een oude vriendin me mee via Skype, waarop ze, casual en onironisch, informeert naar mijn geboortehoroscoop.

Een jaar of vijf geleden zou deze wending in het gesprek me verbaasd hebben. Astrologie? Dat was iets waarmee ik uitsluitend in aanraking kwam wanneer ik op de trein uit verveling een verdwaald exemplaar van de Metro opensloeg. Nu is het ontegensprekelijk een van de definiërende trends van de tweede helft van het afgelopen decennium. Op het internet krioelt het van de artikels met schaamteloos clickbait-y titels als ‘November’s Full Moon Eclipse Means Drama For These 4 Zodiac Signs’ of ‘How to Survive Dating a Virgo' ('Try wearing something shiny with lots of smaller pieces that glimmer', want blijkbaar zijn wij eksters). De ‘mystical services market’ van astrologie-, tarot- en gerelateerde apps is inmiddels een slordige $2 miljard waard, en trekt grote investeringen aan van durfkapitalisten uit Silicon Valley.

Werden helende kristallen ooit vooral geassocieerd met newagemilieus, dan levert de zoekopdracht #crystals op Instagram vandaag meer dan 16 miljoen resultaten op.

Occulte praktijken over het algemeen zijn de laatste jaren, en dan vooral sinds het rampjaar 2016, alsmaar populairder geworden. Werden helende kristallen en stenen ooit voornamelijk geassocieerd met zweverige newagemilieus, dan levert de zoekopdracht #crystals op Instagram vandaag meer dan 16 miljoen resultaten op. Ook hekserij is trendy. Die hipheid zien we gereflecteerd in de veranderende esthetiek van het occulte. Geen muffe patchoeli-en- gerimpeld-fluweel-vibes meer, maar Instagramvriendelijke pastelkleuren, popculturele memes, mixed media-collages en modieuze armbanden van aquamarijn en kunziet rond gebruinde influencerpolsen.

Wat mij het bloed onder de nagels vandaan haalt, is deze nieuwe incarnatie van het occulte als vermarktbare content.

Ik zie, voor alle duidelijkheid, op zich geen graten in een herwaardering van het occulte. Magie, en de figuur van de heks, gelden voor mij als symbolen van verzet tegen patriarchale en kapitalistische structuren, tegen de kille, rationalistische visie op het universum waarin zowel de planeet als ons eigen lichaam slechts grondstoffen zijn, wachtend om uitgeput te worden. Ik ben zelf niet vies van het occasionele nieuwemaanritueel met menstruatiebloed en aarde van het kerkhof. Het is dus niet mijn bedoeling om occulte praktijken of hun beoefenaars te dissen. Wat mij wél het bloed onder de nagels vandaan haalt, is deze nieuwe incarnatie van het occulte als vermarktbare content.

Een stuitend voorbeeld van dit fenomeen is de ‘Starter Witch Kit’ die de winkelketen Sephora in 2018 zou gaan verkopen, tot een online rel hen van dit plan deed afzien. De doos, in vrolijke pastelkleurtjes, bevatte een set tarotkaarten, enkele parfums, een rozenkwarts en een bundeltje witte salie. Praktiserende heksen meenden dat de kit hun spirituele praktijk, waarin zij vaak jaren van studie en oefening hadden geïnvesteerd, reduceerde tot een oppervlakkige trend – een esthetiekje dat om het even wie zich voor $42 kon aanmeten zonder de betekenis erachter te begrijpen. Nog serieuzer was de aantijging van culturele toe-eigening. Witte salie heeft namelijk een belangrijke rituele betekenis voor verschillende inheemse Amerikaanse volkeren – voor wie het, om het allemaal nog pijnlijker te maken, tot 1978 illegaal was om salie te gebruiken in rituelen. Tot overmaat van ramp leidt de groeiende vraag naar witte salie vanuit het marktsegment van veelal tot de witte middenklasse behorende millennials tot tekorten bij de inheemse bevolking – net die mensen voor wie de plant een diepere culturele betekenis heeft.

Ik vraag me af of ik de energie die deze kristallen absorberen tijdens hun duistere productieproces werkelijk zou willen incorporeren in een spirituele praktijk.

Ook uit de kristalsector, inmiddels een miljardenbusiness, emaneren uiterst negatieve energieën. Veel kristallen komen uit Madagaskar, waar arbeiders ze in de meeste gevallen zonder enige hulp van machines opdiepen uit de aarde. Onder andere rozenkwarts (de kristal van liefde en empathie), amethist (stimuleert de intuïtie) en toermalijn (werkt reinigend en beschermend) worden ontgonnen uit geïmproviseerde netwerken van claustrofobisch smalle tunnels, vaak gegraven zonder vergunning of veiligheidsvoorschriften in de haast om tegemoet te komen aan de explosief groeiende vraag. Dodelijke ongevallen door aardverschuivingen of instortende tunnels zijn geen uitzondering. Fijn stof en kwartsdeeltjes nestelen zich diep in longen, waar ze kanker en silicose veroorzaken. Oh, en naar schatting werken er zo’n 85.000 kinderen in de mijnen van Madagaskar. De arbeiders ontvangen per steen een paar cent, maar vervolgens vermenigvuldigt de waarde zich in ieder stadium van de hoogst ontransparante bevoorradingsketen op een manier die haast, wel … magisch lijkt.

Ik weet het, het is makkelijk om te wijzen naar nog maar eens een product en de redenen op te sommen waarom de herkomst ervan niet koosjer is. Er bestaat geen zuiverheid, al zeker niet in het huidige economische en politieke bestel, wie zonder zonde is werpe de eerste amethist, etc. En toch. Deze kristallen ontlenen hun heilzame werking, zo gaat de theorie, aan de energie die zij opslaan en geleiden. Ik kan niet anders dan me afvragen of de energie die zij absorberen tijdens hun duistere productieproces werkelijk iets is dat ik zou willen incorporeren in een spirituele praktijk.

Grote bedrijven en mediaconcerns herverpakken occulte praktijken en verkopen ze aan ons terug, al dan niet overgoten met een sausje van neokoloniale uitbuiting of culturele toe-eigening.

De schuld ligt natuurlijk niet in de eerste plaats bij de individuele kristalliefhebber. De groeiende interesse in het occulte wijst volgens mij op een oprecht verlangen naar iets voorbij de hyperkapitalistische, consumptiegerichte wereld waarin we leven – op een zoektocht naar zingeving, of zelfs gewoon houvast, in een tijd gekenmerkt door stress en onzekerheid over de toekomst, waarin oude betekeniskaders in sneltempo lijken te desintegreren. Het neoliberale subject wordt geacht in alles hyperrationeel te zijn, ieder aspect van zijn leven te kwantificeren en te onderwerpen aan technologie, ieder uur optimaal te benutten. De fascinatie voor het onzichtbare en het onverklaarbare lijkt me hier een potentiële vorm van verzet tegen te zijn.

Net daarom is de reductie van magie tot louter handelswaar en clickbait zo pervers. Grote bedrijven en mediaconcerns gebruiken het verlangen naar het spirituele als een manier om te cashen, herverpakken bestaande occulte praktijken en verkopen ze aan ons terug, al dan niet overgoten met een sausje van neokoloniale uitbuiting en/of culturele toe-eigening. Teleurstellend? Zeker. Cynisch? Yup. Schaamteloos? Uh-huh. Maar er was natuurlijk geen kristallen bol voor nodig om te voorspellen dat dit zou gebeuren. Je zou voor minder in de verleiding komen om een lelijke, gemene, totaal onesthetiseerbare vloek uit te spreken.