Midas en het Metaversum

Door Tim Christiaens, op Wed Nov 17 2021 23:00:00 GMT+0000

Mark Zuckerberg toverde recent een nieuw konijn uit zijn hoed: het Metaversum, waarbij een VR-bril de gebruiker onderdompelt in een virtueel paradijs. Tim Christiaens leest erin de Griekse mythe van Koning Midas, die alles in goud kon veranderen, maar niets te eten had.

Sociale mediabedrijven verkeren in een ongeziene pr-crisis. Vooral Facebook staat niet alleen in het midden van het debat rond sociale media en polarisering, maar ook in de discussie rond mentale gezondheid bij jongeren. Om deze mediastorm te bedwingen grijpt Mark Zuckerberg terug naar een bekende tactiek uit het pr-repertoire: hij geeft het bedrijf een nieuwe naam (‘Meta’) en belooft een nieuw product (de ‘Metaverse’) om de aandacht weg te trekken van de negatieve berichtgeving. Reeds in 2016 paste Facebook zo’n schoonmaakoperatie toe na het Cambridge Analytica-schandaal. Het bedrijf had politieke polarisering aangemoedigd en gebruikers opgesloten in echokamers waar ze steeds extremere boodschappen te zien kregen. Als antwoord lanceerde Zuckerberg de building global community-campagne waarin de CEO beweerde dat Facebook gemeenschapsgevoel en samenhorigheid ondersteunt. Tamelijk cynisch, maar het blijkt gewerkt te hebben. Dezelfde schandaalpraktijken zijn nog steeds gaande.

Net als koning Midas zouden we in het Metaversum alles dat we aanraken, meteen in goud kunnen veranderen.

Deze keer belooft Zuckerberg echter niet alleen een ander discours, maar vooral een nieuw product: het Metaversum. Met een VR-bril kunnen gebruikers in de nabije toekomst in virtuele werelden binnentreden of kunnen ze hun onmiddellijke omgeving opleuken met digitaal geconstrueerde objecten. Ziet je woonkamer er wat grijs uit, pas je de kleur zelf aan met een druk op de knop. Kijkt je raam uit op een snelweg, vervang je die digitaal door een ruimtestation. Wil je afspreken met vrienden, maar heb je liever hun COVID-microben niet in huis, dan nodig je nu hun digitale avatars uit om samen virtueel te converseren. Net als koning Midas uit de Griekse mythologie, zouden we alles dat we aanraken, meteen in goud kunnen veranderen. Tijdens de pandemie klinkt deze belofte aanlokkelijk: het Metaversum kan helpen om verbonden te blijven met collega’s en vrienden in tijden van virale vereenzaming.

(c) Leroy Goorts

Toch worden hier belangrijke vragen over het hoofd gezien. Tot nog toe is onze onmiddellijke omgang met de wereld de meest eigen en unieke dimensie van het menselijke bestaan. Hoe ik de wereld zie, wordt enkel door mezelf bepaald. Niemand kan mijn onmiddellijke zintuiglijke ervaring bezitten of controleren. Met het Metaversum zou een privaat bedrijf eigenaar worden van onze verhouding tot de buitenwereld. Het wringt zich tussen ons en de werkelijkheid. Voortaan zouden we moeten instemmen met de terms and conditions en betalen met onze persoonlijke gegevens, alvorens we toegang kunnen krijgen tot onze eigen leefwereld. In-de-wereld-zijn krijgt een prijskaartje. Maar willen we echt onze zintuiglijke ervaring van de wereld privatiseren? Of is het gewoon tijd om onszelf in te pluggen in de Matrix?

Zuckerberg biedt een comfortabele maar steriele illusie waar de klant koning is, maar betaalt voor een ervaring zonder substantie.

Bovendien moeten de geïnteresseerden zich afvragen of hier niets fundamenteels verloren gaat. Midas kon dan wel alles in goud veranderen met een simpele aanraking, uiteindelijk had hij door zijn gave niets meer te eten. Alle voedsel veranderde immers meteen in een klomp goud. Zo verhongerde hij in een wereld van weelde. Lang voor de aankondiging van het Metaversum, in de jaren 1970, waarschuwde Oostenrijks filosoof Ivan Illich reeds voor de opkomst van ‘plastieken baarmoeders’. We krijgen alle comfort die veeleisende consumenten verwachten, maar in ruil daarvoor moeten we betalen om in een artificiële cocon te huizen. Casino’s bijvoorbeeld bouwen hun zalen zonder ramen om klanten het verstrijken van de tijd en de wisseling tussen dag en nacht te doen vergeten, terwijl sociale media filterbubbels en echokamers instellen waar gebruikers comfortabel kunnen nesten met hun eigen grote gelijk.

Het Metaversum is een geavanceerde vorm van deze drang tot plastificering. Het breidt de echokamer uit naar onze zintuiglijke ervaring van de werkelijkheid zelf. Wat hier verdwijnt, is alles waar een consument niet expliciet naar gevraagd heeft. Metaversum-gebruikers kunnen zelf de inrichting van de woonkamer veranderen, een moeilijke collega blokkeren of de gebetonneerde straten van de binnenstad opleuken, maar zij komen niet meer in aanraking met wat die ervaringen écht maakt. De salontafel moet nooit meer afgestoft worden, de lessen die ze trekken uit de omgang met die lastige collega worden niet meer geleerd en ze vergeten te protesteren tegen de verloedering van hun eigen stad. Zuckerberg biedt een comfortabele maar steriele illusie waar de klant koning is, maar betaalt voor een ervaring zonder substantie. Een koning Midas die alles in goud kan veranderen met een handdruk, maar niets te eten heeft.

In ruil voor persoonlijke gegevens wordt de hele leefwereld van goud, of toch als we de VR-bril opzetten.

Het Metaversum is de ontkenning van alles wat ‘zomaar’ gebeurt. Het stof op de salontafel of een knorrige collega kunnen een dag verpesten, maar veel zaken die wij betekenisvol vinden, gebeuren evenzeer zonder dat we er expliciet naar gevraagd hebben. Als iemand je vraagt naar de mooiste ervaringen uit je leven, is de kans klein dat je gaat vertellen over persoonlijke succesverhalen, situaties waarin je de absolute controle behield en gouden zaken kon doen. De mooiste gebeurtenissen heb je niet onder controle, heb je niet gepland, maar overkomen je. Zij vormen het existentiële voedsel voor het leven. De glimlach van een collega op wie je stiekem een oogje hebt, kan je dag goedmaken, maar niet als die op bestelling zou komen. Een ongevraagde omhelzing van een vriend is misschien een broeihaard van besmettingen, maar het is ook een spontane genegenheid waardoor je goed in je vel zit. De eerste sneeuwval van het jaar brengt misschien veel verkeersellende, maar ze zorgt ook voor winterpret die je jaren bijblijft. Niemand heeft gevraagd voor de sneeuw en niemand heeft die verdiend en toch krijgen we de sneeuw gratis en voor niets … zomaar.

Het merendeel van wat ons gelukkig maakt, kunnen we niet controleren of kopen. Zuckerberg biedt ons daarentegen de optie om ons, tegen betaling van data, in te wikkelen in een plastiek folie van comfort. In ruil voor persoonlijke gegevens wordt de hele leefwereld van goud, of toch als we de VR-bril opzetten. Als we hierop ingaan, kijken we misschien later met nostalgie terug naar de dagen dat de sneeuw niet op bestelling kwam, toen er minder goud was in het leven, maar meer te eten.