Lieve dochter

Marlies De Munck richt zich in haar laatste brief tot haar dochter van twaalf – nu nog een kind, weldra een jonge vrouw. In een wereld waarin vrouwenrechten steeds meer onder druk staan door toenemend machismo en real housewives het toonbeeld vormen van succes, geeft Marlies haar dochter de raad: Plus est en vous! Sla je vleugels open, kies je voorbeelden goed en laat je niet beperken door wat is.

Lieve dochter

Gisteren werd je twaalf – daar keek je al zo lang naar uit, de dagen wegstrepend op je zelfgemaakte aftelkalender. Ik zag hoe je verlangde naar de magische transformatie die zich zou voltrekken. Het kan geen toeval zijn dat overgangsrituelen overal ter wereld plaatsvinden rond dat fabelachtige twaalfde levensjaar. Je bent nog een kind, maar alles in jou staat op het punt om te ontluiken. Toen je verjaardag eindelijk was aangebroken, stelde je vast dat je dat twaalf-worden eigenlijk niet echt kon voelen, je was nog steeds je oude zelf. Maar ik zie toch, van buitenaf, hoe je een nieuw hoofdstuk van je leven aanvat. Over een maand rond je de lagere school af en sinds gisteren ben je, na een lange en intense smeekcampagne, een mens-met-een-smartphone. Het voelt alsof we je de sleutel hebben gegeven die alle deuren opent: niets zal voor jou nog verborgen blijven. De geheimen van de grotemensenwereld zal je één voor één ontrafelen. Ik hoop dat je ook andere toegangswegen zal verkennen dan de felverlichte paden van dat kleine scherm.

Jou zo zien stralen doet me denken aan mijn eigen meisjesdromen, aan de grote verwachtingen die ik als twaalfjarige koesterde. Ik kan het me nog levendig voor de geest halen: het gevoel van opwinding en anticipatie, het ongeduld om eindelijk groot te zijn, het ongeremde optimisme over een wereld waarin alles alsmaar beter werd – daarvan was ik stellig overtuigd. Mijn moeder had meer kansen gekregen dan mijn grootmoeder, en ik op mijn beurt meer dan mijn moeder. Steeds meer vrij en steeds meer gelijk, dat voelde bijna als een natuurwet, zo vanzelfsprekend dat ik er niet eens bij stilstond dat het ook anders zou kunnen lopen.

Natuurlijk hoop ik uit het diepste van mijn hart dat de wereld mild voor je zal zijn, dat je alle kansen krijgt om jezelf te ontwikkelen. Maar dat is meer de hoop van een gokker dan die van een gelovige.

Inmiddels heeft mijn hoopvolle perspectief van toen wat blutsen en builen opgelopen. Dat komt door het ouder worden natuurlijk, en de ontnuchtering die daar onvermijdelijk mee gepaard gaat. Je kunt het beschouwen als een groeiproces: hoe minder illusies, hoe wijzer. Maar de laatste jaren bekruipt mij het gevoel dat het niet alleen daaraan ligt. Natuurlijk hoop ik uit het diepste van mijn hart dat de wereld mild voor je zal zijn, dat je alle kansen krijgt om jezelf te ontwikkelen. Maar dat is meer de hoop van een gokker dan die van een gelovige. Mijn vertrouwen in jouw toekomstige kansen als vrouw wordt op de proef gesteld wanneer ik zie hoe een nieuwe golf van machismo door onze cultuur rolt, en hoe jonge vrouwen zich vrijwillig uit het publieke leven terugtrekken in een besloten vrouwensfeer, waar succes afhangt van uiterlijke schoonheid, van pruilmondjes en gelakte nagels – waar het ultieme doel van het leven erin lijkt te bestaan een rijke man aan de haak te slaan.

Lieve dochter, laat die oppervlakkige realiteit niet de maatstaf worden van je dromen. Mik hoog, laat niet afdingen op je idealen. Streef naar het goede, zelfs al moet je daarvoor soms de groep verlaten. Emancipeer jezelf en laat je nooit aanpraten dat dat een vorm van hoogmoed is. Hoe luid sommigen dat ook mogen verkondigen: jezelf blijven ontwikkelen is geen deugdpronken, geen elitaire hobby van wereldvreemde intellectuelen. Laat je niet tegenhouden door die verzuurde framing, het is de misvatting die Friedrich Nietzsche zo accuraat wist te verwoorden toen hij stelde dat in het goede een hoogmoed schuilt die als kwaadaardig wordt ervaren. Dat schreef hij niet om het goede verdacht te maken, maar om de botte reactie te verklaren van al wie zich erdoor bedreigd voelt. Het vergt moed om af te wijken, om in te gaan tegen de status quo, en die moed levert een onflatterend contrast op voor al wie uit laffe gemakszucht als pragmatist door het leven gaat.

Lieve dochter, laat die oppervlakkige realiteit niet de maatstaf worden van je dromen. Mik hoog, laat niet afdingen op je idealen.

Zoek je voorbeelden buiten dat gekonkel. Volg je kunstenaarsziel. Koester je dromen, ze zullen je de schoonheid tonen van al wat mogelijk is. En wanneer ik in een discussie voor een zoveelste keer die plechtige spreuk van de Jezuïeten in de strijd gooi – ‘Plus est en vous!’ – begrijp dat dan niet als een aanmaning om meer te presteren. Laat je niet verleiden tot de geestdodende tredmolen van het competitieve denken. Laat je niet leiden door de anderen om je heen, maar door de aantrekkingskracht van je idealen. Laat niet afgunst, maar oprecht verlangen de motor zijn van alles wat je doet. En als dat alles je soms zwaar valt, weet dan dat ‘moeilijk’ geen synoniem is van ‘slecht’. Dat de short cut, de life hack en de fast forward-trucjes waarmee jouw nieuwe kleine scherm je leven eenvoudiger belooft te maken, hun eigen doel voorbijschieten, omdat dat doel ligt in het onderweg zijn, in het brandend houden van je verlangen.

De afgelopen maanden schreef ik voor rekto:verso een aantal brieven naar vrouwen die voor mij gelden als inspirerende voorbeelden: Susanne Langer, Patricia De Martelaere, Susan Sontag, Mary Douglas, Alma Mahler, Sofia Goebaidoelina, Marguerite Yourcenar. Daaraan had ik er nog veel willen toevoegen, op mijn verlanglijstje stonden Hannah Arendt, Clara Wieck-Schumann, George Sand, Ella Fitzgerald, Virginia Woolf, Toni Morrison, Käthe Kollwitz. Elk van hen leerde mij iets over het belang van het ‘leven-alsof’. Dat is de kunst om je idealen na te streven zonder die te verabsoluteren tot dogma’s. Leven-alsof is geen kwestie van fictie of leugen, het gaat erom te leren geloven zonder te geloven. Dat klinkt wat gek, ik weet het, maar toch houdt het steek: ergens in geloven als een vorm van vertrouwen is iets heel anders dan geloven in de waarheid van je eigen overtuiging. Hoopvol geloven doe je met je verbeelding, het is een manier om je blik op de wereld te richten, terwijl geloof als claim op de waarheid je aandacht versmalt tot je eigen gelijk.

Ergens in geloven als een vorm van vertrouwen is iets heel anders dan geloven in de waarheid van je eigen overtuiging.

Al die bijzondere vrouwen die ik aanschreef gingen de evenwichtsoefening van het leven-alsof aan, de ene al trefzekerder dan de andere. Ze waren zich sterk bewust van de werkelijkheid waarin ze leefden en de beperkingen die hen en anderen daarin troffen, maar vonden symbolische, artistieke en intellectuele manieren om hun idealen vorm te geven. Vanuit politieke hoek lijkt er vandaag nog maar weinig vertrouwen te zijn in de kracht van kunst en filosofie, maar ik hoop dat jij toch boeken zal lezen, muziek zal beluisteren, kunst zal bewonderen, en dat het je zal betoveren. Dat je opgetild zal worden door schoonheid, inzicht en de moed van anderen. Dat jij ook zelf anderen zal optillen. Want in dat genoegen, mijn dochter van twaalf, schuilt wel degelijk een magische transformatie.

Op het moment dat ik deze woorden schrijf, zeilt een jonge vrouw als een moderne Jeanne d’Arc over de Middellandse Zee, met aan haar zijde een dappere bemanning. Het schip heet Madleen, haar naam is Greta Thunberg. Ze zijn op weg naar het belegerde en uitgehongerde Gaza, met een beperkte maar symbolische voorraad hulpgoederen, om de blokkade voor de ogen van de wereld te breken. En die wereld kijkt met ingehouden adem toe hoe ze het gevaar tegemoet vaart. Ook zij is in haar jonge leven al vaak beschimpt, weggezet als een wereldvreemde moraalridder, maar uit alles wat ze doet en zegt blijkt haar verbondenheid met de wereld. ‘We are doing this because no matter what odds we are against, we have to keep trying,’ vertelde ze voor haar vertrek, ‘because the moment we stop trying, we lose our humanity.’ Het is geen hoogmoed die haar drijft, maar de wil om vorm te geven aan haar ideaal van menselijkheid. Wat de uitkomst van haar acties ook wordt, de moed van deze jonge vrouw geeft hoop, ze inspireert om steeds verder te kijken, om te blijven zoeken naar de mogelijkheden, om je niet te laten beperken door wat is.

Mijn lieve dochter, kies je voorbeelden goed, sla je vleugels open, de wereld wacht op je.

Met veel liefde

Mama