Gewoon genoeg zijn

Unseen Asian Stories toont universele verhalen door de lens van kunstenaars met Aziatische roots. Het evenement legt een gapend gat bloot in het discours over etnisch-culturele diversiteit: de ‘onzichtbare’ Aziatische gemeenschap in Vlaanderen. Hoe komt het dat ze nu pas haar stem begint te verheffen?

Als prille tiener kneep ik met duim en wijsvinger mijn neusvleugels dicht om mijn neus  dunner te maken. Ik hekelde mijn bruine ogen, onbestaande neusbrug en okergele huid. Trots was ik op mijn krullend haar, dat niet zwart was maar donkerbruin – belangrijk onderscheid – en op mijn dubbele oogleden. Als ik naar mijn spiegelbeeld keek, staarde er een ongemakkelijke waarheid naar me terug: dat ik veel liever op mijn Vlaamse vader wou lijken dan op mijn Chinese moeder. Dat ik wit wou zijn.

Wie opgroeit op een plek waar een deel van hun identiteit het mikpunt van alle moppen is, verlangt naar onzichtbaarheid. Alleen is opgaan in de massa geen sinecure als je tijdens een eerste ontmoeting al opmerkingen krijgt zoals ‘waar kom jij vandaan?’, ‘zeg eens iets in het Chinees’, ‘jij hebt iets exotisch’ en ‘wat spreek jij goed Nederlands’. Mijn oren registreren die ‘goedbedoelde’ commentaren automatisch als: ‘jij hoort hier niet helemaal thuis’.

Met de jaren groeit het inzicht dat ik met mijn Belgisch-Aziatische roots gerust mijn eigen ruimte mag opeisen en nergens toe moet behoren.

Ook in Hong Kong, de geboorteplaats van mijn moeder, was ik de vreemde eend in de bijt. Wildvreemden complimenteerden mij op mijn witte gelaatstrekken en mijn moeder op haar westerse ‘vangst’. Mijn Kantonees was ‘heel goed voor een buitenlander’ en ik werd door mijn business-minded tante meermaals op sleeptouw genomen naar zakelijke dinertjes. Om indruk te maken, natuurlijk. Niet helemaal thuis in België, niet helemaal thuis in China. Verweesd zweef je dan als mixed kid (n)ergens tussen twee werelddelen, op zoek naar een centrum waartoe je je kan verhouden.

Unseen Asian Stories

Met de jaren groeit het inzicht dat ik met mijn Belgisch-Aziatische roots gerust mijn eigen ruimte mag opeisen en nergens toe moet behoren. Sterker nog, ik mag beide werelden mijn thuis noemen, als ik dat wil. Die ambiguïteit is een kracht en geen zwakte. En ik constateer daarnaast dat het niet draait om ‘waar’ je thuis is maar om ‘wie’ je thuis is. Met wie creëer ik deze ruimte waarin gedeelde ervaringen en herkenning centraal staan?

Actrice Joey Kwan: ‘Wat ik resoluut afwijs, zijn rollen zoals Asian woman number four taking pictures on a boat.’

Op 11 april 2022 organiseerde Untold Asian Stories een panelgesprek en een tentoonstelling onder de noemer Unseen Asian Stories. Het platform werd in 2021 opgericht door Ann Li, Lotus Li en Emily Van Der Veer en beoogt Aziatische Belgen zichtbaarder te maken in de samenleving. Tickets voor Unseen Asian Stories vlogen in mum van tijd de deur uit en TOKO 139, de coworking space van Kif Kif, zat voor het eerst in maanden stampvol.

Drie makers met Aziatische roots namen plaats rond de tafel om te spreken over de vooroordelen waarmee zij binnen en buiten de professionele wereld te maken krijgen: Noëmi Plateau is grafisch ontwerper en illustrator, Joey Kwan is filmmaker en actrice (bekend van Ketnetreeks #LikeMe) en Hyun De Grande is foto- en cinematograaf. Hun kunstwerken sierden de muren van TOKO 139: talloze foto’s en tekeningen waarin het gevoel van eenzaamheid, isolatie en vervreemding haast tastbaar wordt.

Een specifiek profiel

Alledrie hebben ze aan den lijve ondervonden hoe het is om één van de weinige Aziaten te zijn in het Belgische kunstlandschap. ‘Het is soms een moeilijke afweging tegen welke opdrachten ik “ja” of “neen” moet zeggen’, steekt Joey Kwan van wal. ‘Ik heb een zeer specifiek profiel in een buitengewoon wereldje. Wat ik resoluut afwijs, zijn rollen zoals Asian woman number four taking pictures on a boat.’

‘Daarnaast wil ik de erotisering van de Aziatische vrouw niet in de hand werken, dus een opdracht zoals exotische danseres in stripclub laat ik ook liever links liggen. Soms is het een moeilijke afweging want er moet natuurlijk ook brood op de plank komen.’

Onder het stereotype schuilt vaak een universeel verhaal dat ook niet-Aziaten kan aanspreken.

Volgens Kwan zijn echter niet alle stereotypen uit den boze. ‘Zolang je er een laag van begrip aan toevoegt, is er ruimte voor clichés en kan je een Asian tiger mom gerust als personage gebruiken. Denk daarbij na: waarom is your typical Asian mom zo streng en meedogenloos? Misschien omdat ze een huishouden in goede banen probeert te leiden en tegelijk gebukt gaat onder het juk van financiële stress, cultuurschok en taalbarrières.’ Onder het stereotype schuilt vaak een universeel verhaal dat ook niet-Aziaten kan aanspreken.

Het omgekeerde, dat iemand met een Aziatisch profiel wordt gecast voor een rol die door eenieder gespeeld zou kunnen worden, is een ander paar mouwen. ‘We zijn meer op zoek naar iemand die op Natalie Portman lijkt’, krijgt Kwan te horen na een geslaagde auditie. ‘Waarom’, vraagt ze zich luidop af, ‘kan die hoofdrol niet gewoon naar iemand van een ander ras gaan wanneer die aan alle andere vereisten beantwoordt? Waarom kan een verhaal niet universeel zijn als het door een Aziatische actrice wordt verteld?’

Uit de schaduw

Er is een chronisch gebrek aan representatie, zowel op het niveau van de media als in de naaste omgeving, klinkt het unisono vanuit het panel. Om mensen met Aziatische roots uit de schaduw te trekken en met elkaar in verbinding te brengen, werd Untold Asian Stories in het leven geroepen. Het platform vertelt sinds 2021 de levensverhalen van deze vaak vergeten gemeenschap in Vlaanderen.

‘Die onzichtbaarheid is er’, observeert Hyun De Grande, ‘omdat Aziaten in het Westen als een modelminderheid worden beschouwd.’ Die term betekent dat de leden van deze gemeenschap – omwille van hun ‘ambitieuze’ karakter – een hogere graad van socio-economisch succes behalen dan andere gemarginaliseerde groepen met een migratieachtergrond. ‘Kijk naar de Aziaten, zij kunnen wél na twee generaties dokter of advocaat worden’, grapt De Grande.

In de Aziatische gemeenschap heerst de tendens om beledigingen te incasseren zonder dat de daders zich aan gevolgen moeten verwachten.

De benaming ‘modelminderheid’ is echter problematisch. Ze impliceert namelijk dat opklimmen op de sociaal-economische ladder louter op eigen kunnen is gebaseerd. Ze ontkent dat sommige etnisch-culturele groepen systematisch meer benadeeld worden door racial profiling of discriminatie op de arbeidsmarkt. Mensen van Aziatische afkomst komen te fungeren als een voorbeeld voor andere minderheidsgroepen, wat een disproportionele vergelijking is.

Het heeft enerzijds als effect dat nog meer racistische gevoelens worden opgewekt tegenover niet-Aziatische personen van kleur. En anderzijds heeft het als effect dat, door te stellen dat de Aziatische gemeenschap een soort bevoorrechte groep is, discriminatie jegens Aziaten simpelweg niet serieus wordt genomen.

Ik lach niet

De drie kunstenaars halen ook het zogenaamd ‘conflictvermijdende karakter’ van Aziaten aan. ‘Als iemand een mopje maakte, lachte ik vroeger mee om geen ruzie te zoeken’, beaamt Noëmi Plateau. In de Aziatische gemeenschap heerst de tendens om beledigingen te incasseren zonder dat de daders zich aan gevolgen moeten verwachten. Aziaten zullen als het ware geen heisa maken en gedwee meegaan in de aanstootgevende opmerkingen.

Na lange tijd was het er bij mij zo ingebakken dat ik discriminatie niet eens meer als zodanig herkende.

Mijn eigen moeder maakte zich daar in het verleden ook schuldig aan. Wanneer ik thuis kwam met een knoop in mijn maag omdat iemand mijn rijst met kip tijdens de pauze had uitgelachen, ‘moest ik maar niet zo gevoelig zijn’ en me gewoon aanpassen. Ze begon boterhammen met choco voor mij te smeren. ‘Want jij bent in de eerste plaats een Belg, of je het nu wil of niet.’ Het incasseren van racistische uitlatingen als ‘slechts mopjes’ had een aanzienlijk effect op mijn zelfvertrouwen. Na lange tijd was het er bij mij zo ingebakken dat ik discriminatie niet eens meer als zodanig herkende.

Ook de panelleden geven allen aan dat ze pas ‘met het ouder worden begonnen in te zien dat ze die opmerkingen niet hoefden te pikken.’ Voor jezelf opkomen was een tweesnijdend zwaard als je zowel vanuit de samenleving als vanuit je eigen familiekring, en meer specifiek de oudere generatie, tegenwind kreeg. Met het opstaan van een nieuwe generatie komt daar nu steeds meer verandering in.

Tegengeluid

De drang naar een Vlaams-Aziatische gemeenschap kwam in een hogere versnelling terecht na de uitbraak van het coronavirus in het Chinese Wuhan. Het coronavirus bombardeerde een hele bevolking tot schuldige en wekte een golf van anti-Aziatisch geweld op. Ook de impact van de Black Lives Matters beweging viel niet te onderschatten. Op sociale media en daarbuiten weerklonk een tegengeluid tegen té witte instellingen en elke vorm van discriminatie op basis van huidskleur.

Untold Asian Stories wil zich niet profileren als een organisatie die expliciet ten strijde trekt tegen racisme en discriminatie, maar beoogt met verschillende initiatieven een hechtere band te doen ontstaan in de Belgisch-Aziatische gemeenschap. Deze gemeenschap verheft haar stem nu met volle overgave. De avond van Unseen Asian Stories was een overweldigend succes.

Belgisch-Aziatische kunstenaars voelen helemaal niet meer de behoefte om deel uit te maken van een instituut dat hen heeft afgewezen.

Bij het schrijven van dit artikel ervoer ik een zekere druk om als spreekbuis te dienen voor ‘de Belgische Aziaat’. Een stemmetje fluisterde me namelijk in dat ik niet ‘genoeg’ Belgisch en ook niet ‘genoeg’ Aziatisch ben en dat mijn ervaringen daarom altijd tekort zullen schieten. Deze twijfels verdwenen als sneeuw voor de zon toen ik de begrijpende blikken zag van de bezoekers waarmee ik aan de praat geraakte. Het ‘wit willen zijn’, de taalproblemen en de culturele bagage blijken een soort coming-of-age ervaring voor vele jongeren met Aziatische roots van mijn generatie.

Belgisch-Aziatische kunstenaars mogen dan wel lang onder de radar zijn gebleven voor witte instellingen, ondertussen voelen deze kunstenaars helemaal niet meer de behoefte om deel uit te maken van een instituut dat hen heeft afgewezen. Toen de avond op zijn einde kwam, vertelde een vrouw ons: ‘Een paar weken geleden zag ik vanuit mijn ooghoek dat een kind op mij kwam toegestapt. Je weet hoe kinderen zijn, brutally honest. Dus ik bereidde me mentaal al voor op de gebruikelijke ching-chang-chong. Maar het kind zei: “Jij lijkt op Joey van #LikeMe!” en dat had ik nog nooit van mijn leven meegemaakt. Ik voelde me voor het eerst trots op mijn herkomst.’