Geen vuiltje aan de lucht, slechts een teken aan de glazen wand

Leerkrachten en cursisten dreigen ook in het volwassenenonderwijs soms te bezwijken onder prestatiedruk, regelneverij en bureaucratitis – en dat terwijl het lesgeven zelf al een heuse onderneming is. In haar kortverhaal brengt Ka(a)te Dejonckheere verslag uit van een ‘Verontrustend Voorval’ (VV), dat de school van DOL (De Ongediplomeerde Leerkracht) voor eventjes weet op te schudden.

doorzichtige wand / verslag van scenariogericht plaatsdelictonderzoek

Een hand in een witte handschoen schreef met een krijtje moeilijke woorden op een doorzichtige muur. Samenstellingen. Fonetische verbanden. Separabele verba. Het was onduidelijk waar de hand vandaan kwam. Het krijt was moeilijk leesbaar op de transparante achtergrond. Niemand kon begrijpen wat er stond. Met haar witte wijsvingertje wenkte de hand de leerkracht om de tekst toe te lichten aan de cursisten. De leerkracht las over grenzen met prikkeldraad, betonnen muren en ijzeren gordijnen. Op profetische toon waarschuwde de leerkracht de cursisten dat het einde van de staatsoverheid nabij was. Als hun testresultaten niet tijdig boven de scoregrens van het eerste en het tweede taalniveau Nederlands uitstegen, zouden ze hun eigen toekomst én die van anderen aan diggelen slaan.

Toen De Ongediplomeerde Leerkracht (DOL) op maandagavond zonder nadenken de sleutel in het slot van het tweede klaslokaal op de derde verdieping van de tweede vleugel (KL2.3.2) stak, besefte DOL dat het lang geleden was dat iets de gebruikelijke geur van gedachtevocht (GGG) had overheerst. De zure geur was vervangen door een overweldigend, verstikkend aroma dat DOL niet kon thuisbrengen. Het was alsof de luchtdruk instant gestegen was. Voor het eerst die dag vergat DOL de bizarre droom van de afgelopen nacht over de witte handschoen en de muur.

DOL zou maar eens een dt-fout moeten maken op het ogenblik dat een kwaadwillige moduleverantwoordelijke (MV), een directielid (DL) of onderwijsinspecteur (OI) voorbijliep.

DOL plaatste de tas routineus naast de tafel vooraan in het lokaal en brak zich het hoofd over mogelijke oorzaak-gevolgrelaties. Toen DOL zoals gewoonlijk de meest smetteloze appel op de rechterhoek van de tafel legde en het bord schoonveegde, schoot DOL een gedachte te binnen. De collega van het vorige lesuur (CVL) van het centrum voor volwassenenonderwijs (CVO) moest het raam op een kier hebben gezet en vergeten zijn het na afloop te sluiten. Een excessieve hoeveelheid buitenwereld waaide het klaslokaal binnen. De geur was buitensporig in verhouding tot het smalle raamkiertje. Achter het raam van KL2.3.2 ontwaarde DOL nochtans een kraakheldere hemel, zonder vliegtuigen, krijtlijnen of rookpluimen die de geur hadden kunnen uitstoten.

De wand tussen KL2.3.2 en de gemeenschappelijke ontspanningsruimte (GOR.3.2) was van glas, waardoor voorbijgangers altijd naar binnen konden kijken. Het maakte niet uit of passanten nu wel of geen oogje dichtknepen: de muren hadden oren. DOL zou maar eens een dt-fout moeten maken op het ogenblik dat een kwaadwillige moduleverantwoordelijke (MV), een directielid (DL) of onderwijsinspecteur (OI) voorbijliep. De druk in DOL’s hoofd stapelde zich zo snel op als het verbeterwerk aan het einde van de werkweek.

Rustig blijven was de boodschap; DOL moest koste wat het kost binnen de window of tolerance blijven, het mentale raampje waarbinnen DOL stress kon verdragen. Dat had DOL geleerd tijdens de voorbereidende cursus voor startende leerkrachten (VCVSL). DOL startte de computer op en opende de PowerPoint (PPT) voor de les Nederlands als Tweede Taal (NT2). De situatie werd echter onhoudbaar; gedachtespinsels over de vreemde geur bezorgden DOL barstende hoofdpijn. Maar DOL moest volhouden. Weldra klommen de cursisten die zichzelf nog niet konden voorstellen in volzinnen (CZNNKVV’s) de trap op richting KL2.3.2. Na een weekend lang Moeilijke Woordjes (MW’s) studeren (‘sollicitatiebrief’, ‘ontsmettingsmiddel’, ‘administratief bediende’, ‘veiligheidsadviseur’, ‘echtscheiding’), zouden de CZNNKVV’s ongetwijfeld weer geniepige grapjes maken bij het binnenkomen. Je suis tombé amoureux des pronoms personnels en néerlandais. I’m breaking up with this language so I finally have more time for my marriage. DOL zou de verzuchtingen schaapachtig wegwuiven in het Nederlands.

DOL’s ademhaling werd steeds zwaarder. Ook werd DOL overvallen door een gevoel van misselijkheid. DOL begon plots te vrezen dat geen enkele CZNNKVV vanavond zou komen opdagen. Er zou dan wel eindelijk voldoende tijd zijn om meldingsfiches (MF’s) en verslagen te schrijven. Maar het risico was te groot: iemand zou door de doorzichtige wand tussen KL2.3.2 en GOR.3.2 een leeg klaslokaal kunnen aantreffen en de gevolgen zouden niet te overzien zijn.

Na een tijdje dook de eerste CZNNKVV op achter de glazen wand. Ze zwaaide naar DOL. De CZNNKVV had vorige week een magnetic resonance imaging-scan (MRI) ondergaan, die allerlei vlekken op de hersenen toonde. Die waren volgens haar neuroloog het gevolg van een opeenstapeling van stress uit haar persoonlijk verleden, gecombineerd met de druk van het leerproces. De CZNNKVV kon er tijdens de vorige les zelf wel om lachen. Zolang ze de MW’s onder de knie had, zou alles in evenwicht blijven. Terwijl de CZNNKVV dichterbij kwam, werd de geur in het lokaal sterker; hij leek zich exponentieel uit te breiden. DOL’s hoofd stond op springen. De CZNNKVV legde de hand op de klink van de deur in de glazen wand. Amper een halve seconde later weerklonk een oorverdovende knal in KL2.3.2 en GOR.3.2.

DOL riep er de locatieverantwoordelijke van de tweede vleugel (LV.2) bij, die stante pede een Verslag van een Verontrustend Voorval (VVVV) opstelde.

De vloer van KL2.3.2 was bezaaid met honderden glasscherven. Van de transparante wand bleef niets meer over. Tussen de scherven lagen papiersnippers van vreemde origine. Opvallend genoeg bleven DOL en de CZNNKVV ongeschonden, al vertoonde DOL’s window of tolerance wel enkele barsten. Nu pas merkte DOL op dat de snippers door het raam naar binnen waren gewaaid. Ook was de opdringerige geur plotsklaps verdwenen en de luchtdruk gedaald. Er verzamelden zich nieuwsgierige omstanders.

DOL riep er de locatieverantwoordelijke van de tweede vleugel (LV.2) bij, die stante pede een Verslag van een Verontrustend Voorval (VVVV) en een Oproep voor Ogenblikkelijk Openbaar Onderzoek naar Oorzaak-gevolgrelaties (OOOOO) opstelde. Scenario’s werden op tafel gelegd, onderzoekspistes geopend. De CZNNKVV’s werden naar huis gestuurd. Sommige cursisten staken stiekem glasscherven in hun jas- of broekzakken, alsof ze hoopten toch iets aan de les te kunnen overhouden. Een van de CZNNKVV’s nam de deurklink mee. Hoopte hij hiermee zijn toegang tot de taal veilig te stellen? DOL had niet veel tijd meer om de situatie te overzien. De onderwijsinspecteur (OI) die na de OOOOO verschenen was, maande DOL en de LV.2 aan om de gegevens keurig te noteren in het VVVV:

Afkomst scherven: glazen muur van KL2.3.2
Functieomschrijving muur: afbakening, overzicht, transparantie tijdens leerproces
Kostenraming: vermoedelijk bijdrage aan gat in begroting
Identificatie papiersnippers: meldingsfiches (MF’s) van DOL nr. 12.2025 gericht aan trajectbegeleider (TB) en moduleverantwoordelijke (MV)

DOL moest die maandagavond alle versnipperde MF’s tussen de scherven uit plukken en ze met plakband aan elkaar kleven tot ze opnieuw leesbaar werden. Om geen schrammen op te lopen, kreeg DOL witte handschoenen van de veiligheidsadviseur (VA). De LV.2 hield DOL’s mechanische bewegingen in de gaten terwijl ze met de OI en de DL’en sprak.

wandscherven / meldingsfiches

I.

Cursist-ID: 682.2025
Onderwerp: Onbegrip klascontext

Tijdens de eerste en tweede les van module 212.2025 was er sprake van een mismatch tussen ons educatief format en het culturele kader van de cursist. De cursist zag niet in dat hij op een stoel moest blijven zitten en zijn hand opsteken. Hij ging in het midden van de les tegen de muur staan en herhaalde elke zin van de leerkracht. Het begrip ‘fictie’ is de cursist vreemd; hij begreep niet dat de dialogen uit de spreekoefeningen gebaseerd zijn op verzonnen situaties. Hij schudde onophoudelijk zijn hoofd en keerde zijn medecursisten de rug toe.

II.

Cursist-ID: 654.2025
Onderwerp: Vette vingers in KL2.3.2

Tijdens de les over huishoudelijke taken leerden we werkwoorden als ‘strijken’, ‘stofzuigen’ en ‘dweilen’. De vermelde cursist werkt als poetshulp en probeerde de uitdrukking ‘ramen lappen’ uit te leggen aan haar medecursisten. Tijdens haar demonstratie bleven vette vingers achter op het raam, die mogelijk extra tijd vragen van het poetspersoneel.

III.

Cursist-ID: 673.2025
Onderwerp: Mes in de les

De cursist heeft soms moeite om letterlijke en figuurlijke uitdrukkingen van elkaar te onderscheiden. Tijdens de spreekoefeningen aan het begin van de les herhalen we regelmatig het verschil tussen g en h, dat veel cursisten moeilijk vinden. Sommigen bedenken fysieke mnemotechnieken. Zo beelden ze soms uit dat ze met een mes over hun keel schrapen bij de uitspraak van de g, zodat een lange gggggggggggggggggggggggggggggggggggggg weerklinkt. De cursist had vandaag een zakmes meegenomen naar de klas. Na mijn scherpe terechtwijzing zag hij in dat hij het mes de volgende keer beter thuis laat.

IV.

Cursist-ID: 680.2025
Onderwerp: Impact abdominoplastie op leerproces

De cursist heeft onlangs een abdominoplastie ondergaan. Ze is nog aan het herstellen, waardoor ze vandaag verging van de pijn. De cursist kan enkel lange h’s uitstoten; g’s zijn op dit moment te pijnlijk. Haar gezucht leidde de medecursisten af. Om haar een eerlijke kans te geven, mag de cursist de spreekevaluatie inhalen tijdens de volgende les.

V.

Cursist-ID: 664.2025
Onderwerp: Mentale impact op leerproces

Tijdens de les over het lichaam kreeg de cursist een paniekaanval. Ze heeft veel moeite met de identificatie van haar lichaamsdelen, vooral als ze de woordenschat moet combineren met het bezittelijk voornaamwoord ‘mijn’.

VI.

Cursist-ID: 691.2025
Onderwerp: Impact thuissituatie op leerproces

De combinatie van werk, de zorg voor de kinderen en de lessen valt de cursist zwaar. Ik vrees dat ze met het hoofd tegen de muur zal lopen.

VII.

Cursist-ID: 671.2025
Onderwerp: Negatieve klassfeer

Het nieuws dat de cursist in het midden van de lesmodule de klas moet verlaten door een onvolledige inschrijving en een late administratieve opvolging, komt hard aan bij de cursist en de klasgroep. Zijn niveau is relatief hoog. Ik ben bang dat hij de moed gaat verliezen als hij helemaal opnieuw moet beginnen in een andere groep. Doordat de cursist van het kastje naar de muur gestuurd wordt, haakt hij misschien af.

VII.

Cursist-ID: 688.2025
Onderwerp: Negatieve klassfeer II

De les over emoties lokte hevige reacties uit bij de cursisten, vooral bij cursist 688.2025. Hij nam niet langer deel aan de oefeningen en staarde regelmatig door het raam. Tijdens een spreekoefening moesten cursisten antwoorden formuleren op de volgende vragen: ‘Wat maakt jou blij?’, ‘Wat maakt jou boos?’, ‘Wat maakt jou bang?’, ‘Wat maakt jou verdrietig?’ Hoewel de cursisten zichzelf heel wat nieuwe woorden eigen maakten (‘ruzie’, ‘oorlog’, ‘dood’, ‘prikkeldraad’), was de sfeer tijdens de tweede helft van de les behoorlijk bedrukt.

eindverslag / poging tot heldere communicatie

Dezelfde avond nog stelde DOL, onder het toeziend oog van de LV.2, MV en TB, een eindverslag op, ter ondersteuning van het officiële VVVV. DOL moest daarin de eigen verantwoordelijkheid voor de gebeurtenissen onder de loep nemen en communiceren met de hogere instanties. Nadat alle glasscherven waren opgeruimd en de meldingsfiches weer aan elkaar hingen, schreef DOL in het lege klaslokaal een laatste meldingsfiche. Dit keer richtte DOL zich rechtstreeks tot de collega's. De melding werd verspreid via elk beschikbaar communicatiekanaal. Zelfs nu er van de wand niets meer overbleef, voelde DOL nog steeds de blik van honderden ogen in de rug: smalende ogen; ogen vol onbegrip en zelfingenomenheid; doffe, vermoeide ogen; overheidsogen; ogen die uit het gat in de begroting rolden. De verspreiding van de melding voelde als een breukmoment in DOL’s prille carrière.

Beste collega’s

De wand van KL2.3.2 ligt sinds deze avond aan diggelen. De herinvoering van een architecturaal panopticum in het schoolgebouw bleek contraproductief. Een doorgedreven controle vanuit het taalbeleid leidt al langer tot frustraties en fragmentatie van het leerproces bij heel wat taalverwervers. De druk is iedereen naar het hoofd gestegen, in die mate zelfs dat ook het klaslokaal uiteindelijk onder de druk is bezweken. De muurversplintering kwam onverwacht, maar er waren voortekens. Een teken aan de wand was de ongeïdentificeerde inspecteur die enkele weken geleden met een verrekijker het klaslokaal binnenkeek. Een ander teken was de leerkracht die cursisten moest opdelen in zwak en sterk onder het toeziend oog van een begeleider. Nog een ander was een opvallend gebrek aan transparante communicatie over de impact van de besparingen op de leerkrachten en de schoolinfrastructuur.

Hoewel de glazen wand gesprongen is, bleven de overige drie muren en alle vensters in het lokaal ongeschonden. Ook de tafels en de stoelen zijn niet beschadigd. Toen ik na de opkuis door het venster keek, zag ik cursisten met volgeladen broek- en jaszakken de straat op wandelen. Ik hoorde de scherven rinkelen.

Met vriendelijke groeten

DOL