Fit Mom Club

Yummy mummies met een bikiniproof lijf en hun mentale huishouding helemaal op orde: dat belooft de steeds populairder wordende Fit Mom Club, een fitness voor aanstaande en pas bevallen moeders. Maar de illusie van controle staat haaks op het weerspannige zwangere en ontzwangerende lijf. Filosoof Joke Struyf plant een revolutie rond de keukentafel.

In mijn straat is er een Fit Mom Club, een plek waar pre- en postnatale fitness wordt aangeboden in groepslessen of met een persoonlijke coach. Het is een kleine ruimte, dus vaak doen de (aanstaande) moeders hun oefeningen op straat: ze maken hun battle ropes vast aan straatpaaltjes en gooien zware ballen tegen de gevels van huizen. In een periode van een fysiek en mentaal ingrijpende transitie naar het moederschap moet er blijkbaar fel aan dat lichaam worden getimmerd, vaak met de bedoeling die transitie beter aan te kunnen. Maar de illusie van controle past slecht bij matrescentie – het moeder worden, met alle fysieke, psychische, sociale en economische veranderingen die daarbij horen.

Wil je verantwoord bewegen tijdens en na je zwangerschap, dan zijn er heel wat plekken waar je terechtkan. De meeste initiatieven van sportclubs, fitnesszaken of kinepraktijken leggen de nadruk op het herstel van veelvoorkomende bekkenbodemproblemen of rugklachten, en soms mag je je baby meebrengen. Op hun websites vind je meestal eerder summiere praktische info terug. Fit Mom Clubs zijn echter van een heel ander kaliber. Ze focussen op wat je als individu kan bereiken met de juiste mindset. De maatschappelijke ongelijkheden waarop je als moeder zal botsen, hebben in die individualistische logica geen plaats.

Van adolescenten verwachten we toch ook niet dat ze terugkeren naar de persoon en het lichaam van vóór hun puberteit?

Op zich is er natuurlijk niets mis met de wens om zo fit mogelijk aan de start te komen van een bijzondere gebeurtenis of om je lichaam nadien te willen verzorgen. Moederfitness heeft echter tot doel de fysieke en psychische gevolgen van zwangerschap zo snel mogelijk terug te draaien en presenteert een zwanger of ontzwangerend lijf daardoor als iets ongewensts. De Fit Mom Club propageert met andere woorden een terugkeer naar de ‘normale’ beginstaat. ‘Bouncing back’ heet dat, zoals op een trampoline – je veert terug met de glimlach. Controle over het lichaam is hier de norm, wat in de bredere fitnesscultuur natuurlijk niet bijzonder is. Alleen gaat het hier om mensen die een grote transformatie achter de rug hebben en vaak het gevoel hebben dat hun lichamen unruly zijn: weerspannig, niet te temmen. Schrijver en wetenschapsjournalist Lucy Jones vergelijkt matrescentie met de hormonenachtbaan van de puberteit: van adolescenten verwachten we toch ook niet dat ze terugkeren naar de persoon en het lichaam van vóór hun puberteit?

De Amerikaanse cultuurwetenschapper Lynn O’Brien Hallstein onderzocht voor haar boek Bikini-Ready Moms (2015) de lichaamsnormen in de eerste periode van het moederschap en stelde vast dat zwangerschap en borstvoeding soms zelfs worden voorgesteld als opstapje naar een lijf dat fitter is dan ooit tevoren: zwangerschap als deel van een bootcamp. Borstvoeding kan in die context ook een dwingende norm worden vanwege het gunstige effect op de lijn. Zou het kunnen dat aanstaande moeders, wanneer ze ondergedompeld worden in die individualistische ‘yes you can’-mentaliteit, minder voorbereid zijn op het controleverlies dat bij matrescentie hoort?

Alsof er niks gebeurd is

Hoe een fit mom er precies uitziet, ontdek je op sociale media en websites van bijvoorbeeld het Nederlandse Mom In Balance of het Antwerpse Yatta: ze zijn slank, groot en stereotiep vrouwelijk (heupen, borsten, lange haren, make-up, glimlach). Deze moeders hebben geen vet, geen keizersneebuikje, geen striemen. Je kan niet zien dat hen iets is overkomen. Cultuurwetenschappers analyseren die trend in artikels met sprekende titels als: ‘Yummy Mummy – The Ideal of Not Looking Like a Mother’ (2020) van Christina Prinds en collega’s, of de bikini ready moms van O’Brien Hallstein. Het doel is duidelijk: als je er maar niet uitziet als een moeder.

Moederfitness kan je bovendien niet beoefenen in een drukke keuken in een T-shirt met spuug op de schouder of in een oude jogging: de foto’s tonen witte ruimtes met beige meubels, houten vloeren en groene planten in witte potten. Leden van de Fit Mom Club dragen nauwsluitende kledij of sweaters met labels van de club die je kan kopen in de webshop, net als yogamatten, verzorgingsproducten of gevriesdroogde gember. Opvallend is dat deze clubs vaak fitness verbinden met voedingsadvies: je kan dan via een link voedingsshakes of proteïnedranken kopen. Een zorgvuldig gestileerde ruimte, speciale kledij en uitzonderlijke voeding zijn blijkbaar onontbeerlijk – en duur.

Als er al kinderen te zien zijn op de moederfitnesswebsites, zijn het propere, blije kinderen die worden gebruikt als prop (gewichtheffen!); ze kijken hun blakende moeders (geen wallen of zwangerschapsacne te bespeuren) bewonderend aan of doen de oefeningen na. Schattig – maar wie heeft zulke kinderen? Het boek #FitMom (2018) van Delphine Steenlandt stelt, naast een 100 days of dedication-voedingstabel, zestig oefeningen voor die je kan doen met je kids, zodat je tijdens het sporten meteen ook de band met je kinderen hechter maakt.

Bootcamp-zwangerschap

Het welzijn van de kinderen speelt een rol in de argumenten voor moederfitness. Niet alleen werk je aan je eigen fysieke en mentale gezondheid; je geeft meteen ook het goede voorbeeld aan je kinderen door ruimte en tijd voor jezelf te maken en aandacht te besteden aan je gezondheid. In het artikel ‘Honoring motherhood through fitness: The power of self-care’ (2024) wordt beweerd dat je je kinderen zo levensbelangrijke lessen van zelfliefde, discipline en zelfrespect bijbrengt. Dat wil toch iedereen? Je schaadt je kinderen bijna door het niét te doen. Het is niet verrassend dat aanstaande moeders, die van zodra ze zwanger zijn door de onstuimige wateren van tegenstrijdig advies moeten navigeren, erg vatbaar zijn voor zulke boodschappen. Je moet trouwens al vóór de zwangerschap beginnen te sporten om te zorgen dat je nadien niet te veel ‘last’ hebt – die last lijkt dan eerder te gaan over ongewenste kilo’s dan over problemen met bekkenbodem, lage rug of incontinentie. Hoewel bewegen je inderdaad kan behoeden voor kwaaltjes, spelen onuitgesproken aannames in het moederfitnessdiscours: het lichaam wordt gepresenteerd als een middel dat je kan beheersen en gebruiken zoals gewenst, en er wordt geen rekening gehouden met het feit dat elk lichaam anders zwanger is. Bovendien drukt het een strenge lichaamsnorm uit: de ideale moeder is slank, vitaal en ongeschonden.

Moederfitness negeert het harde werk dat lichaam en geest tijdens de matrescentie al ondernemen.

Verder negeert moederfitness het harde werk dat lichaam en geest tijdens de matrescentie al ondernemen. Dat is niet verwonderlijk, schrijft filosoof Fiona Woollard in het Amerikaanse tijdschrift Psyche: zwangerschap, bevalling en borstvoeding, die Woollard ‘gendered embodied reproductive achievements’ noemt, worden vaak hetzij onzichtbaar gemaakt, hetzij verafgood. In het eerste geval wordt aan de gegenderde, belichaamde, reproductieve prestaties snel voorbijgegaan en worden ze beschouwd als vanzelfsprekend. Moederfitness die zich richt op het zo snel mogelijk omkeren van de fysieke gevolgen van matrescentie, draagt bij aan het onzichtbaar maken van die prestaties – terwijl die eigenlijk, volgens Woollard, net dezelfde erkenning verdienen als bijvoorbeeld het lopen van een marathon. In het tweede geval wordt het belang van zwangerschap, bevalling en borstvoeding overdreven en worden ze als maatstaf voor ‘goed’ moederschap gebruikt, wat schaamte veroorzaakt bij moeders die hun kinderen niet dragen, vaginaal baren of borstvoeden.

Zelfzorg achter een betaalmuur

Moederfitness zou ook een vorm van selfcare zijn, een moment voor jezelf en een manier om voor jezelf te zorgen. Zelfzorg is voor onderdrukte groepen een daad van rebellie en een manier om te overleven, zo schrijven Jina B. Kim en Shami Schalk in ‘Reclaiming the Radical Politics of Self-Care: A Crip-of-Color Critique’ (2021). Activist en schrijver Aimaloghi Eromosele benadrukt dat zelfzorg niet bestaat zonder zorg te dragen voor de gemeenschap. In de fitness- en wellnessindustrie heeft selfcare echter haar collectieve betekenis verloren. Onder ‘zelfzorg’ valt dan alles wat het individu doet of koopt voor het eigen welzijn: van geurkaarsen over huidverzorging tot allerhande vormen van therapie. Moederfitnesswebsites gebruiken vaak termen die verwijzen naar de radicale oorsprong van zelfzorg, maar waarvan de betekenis is uitgehold. Zo zou moederfitness ‘empowerend’ zijn, maar het is alleen toegankelijk voor kapitaalkrachtige moeders. Waarom zit zelfzorg achter een betaalmuur?

moederfitness ‘empowerend’ zijn, maar het is alleen toegankelijk voor kapitaalkrachtige moeders.

Bovendien wordt het begrip zelfzorg in een neoliberale cultuur vaak ingezet om verantwoordelijkheden volledig bij het individu te leggen. Structurele problemen blijven zo buiten schot. Volgens O’Brien Hallstein is lichaamswerk, bestaande uit sporten en diëten, een derde shift geworden, bovenop de eerste (betaald werk) en tweede shift (onbetaald zorgwerk: huishouden en kinderen). Lichaamswerk is geen keuze maar een noodzakelijke vereiste om te kunnen meedraaien. De website van Fit Mom Club Yatta bevestigt dat: ‘Door actief en gezond te leven tijdens de eerste periode van het moederschap zal je ook de combinatie met werk en gezin beter aankunnen.’ Hoezo moeten we dat allemaal kunnen combineren? Hoe komt het dat dit de individuele verantwoordelijkheid is geworden van ouders, en vooral moeders? En valt die derde shift dan binnen ‘work’ of ‘life’ in de zogenaamde ‘work-lifebalance’? In de podcast Zwijgen is geen optie ontmaskert historica Noëmi Willemen het begrip als een valse tegenstelling: er moet heel veel onbetaald werk in onze ‘vrije’ tijd gebeuren om ons betaald werk mogelijk te maken. Ook fitnessen doen moeders in hun vrije tijd. Op die manier vormt de fit mom een onmisbare schakel in het neoliberale, kapitalistische systeem.

Aangepaste moeders

Wanneer is iemand eigenlijk fit? Betekent fit gezond, slank of aangepast, zoals in ‘the survival of the fittest’? En is de Fit Mom Club dan de plek waar moeders leren hoe ze een aangepaste moeder kunnen zijn – een plek die anderen tegelijkertijd leert dat ze dat niet zijn als ze die plek niet opzoeken? Er is niets mis met het streven naar gezondheid; alleen wekt een zucht naar perfectie en controle vaak intolerantie voor wat anders is. Als gezondheid het doel is, dan zouden de foto’s op de websites niet zo’n eenheidsworst zijn; gezonde lichamen zijn in werkelijkheid heel divers. Websites en sociale media van Fit Mom Clubs scharen zich bij de vele andere voorbeelden van mediarepresentatie van het perfecte lichaam, dat volgens de laatste trends niet alleen slank moet zijn maar ook gespierd en krachtig. Ze gebruiken de (beeld)taal van doelgerichte levensstijlkeuzes en beroepen zich op dwingende gezondheidsargumenten: als je niet naar de fitness gaat, ontneem je jezelf (en je kinderen) allerlei kansen.

De Fit Mom Club hoeft niet helemaal op de schop, maar moet wel veranderen. Ik droom van een club waar geen afgetrainde coaches rondlopen, maar andere moeders je helpen om te gaan met matrescentie en leren je veranderende en veranderde lichaam los te laten in plaats van het te controleren; een Fit Mom Club die zich van het ene huis naar het andere verplaatst: terwijl pas bevallen moeders hun oefeningen doen – ondersteund door (borstvoedings)kussens in plaats van dure yogablokken – letten moeders die niet pas bevallen zijn en andere moederende personen op de baby’s. Ik wil een club waar de revolutie wordt gepland rond de keukentafel en waar fit zijn betekent dat je samen probeert te passen in de nieuwe rol; fit om je leven door te brengen met kleine mensjes en je moedermaten in alle maten; fit om te zorgen in een cultuur waarin zorg systematisch wordt ondergewaardeerd. Ik droom van een Fit Mom Club waar gesprekken over transitie voor moeders van alle genders herkenbaar zijn en waar lichamen, hormonen en emoties niets met controle te maken hoeven te hebben; een Fit Mom Club die naadloos kan overgaan in een menopauzeclub – verandering is immers constant.

This article was published in the context of Come Together, a project funded by the European Union.