De VRT trekt de stekker eruit

Ons televisiegedrag is ingrijpend veranderd. Dat weet ook de VRT, die met apps als VRTNU de technologische tred van de tijd volgt. Tegelijk neemt het huis van vertrouwen zo ook afscheid van zijn status als openbare omroep. Is 2019 het jaar waarin ons tv-landschap na 65 jaar van standvastigheid wordt omgewoeld?

U weet het nog niet, maar de VRT heeft zelfmoord gepleegd. Vijfenzestig jaar lang waren BRT/BRTN/VRT en het begrip ‘Vlaamse televisie’ quasi identiek. Maar op 1 december 2018 is de openbare omroep verdampt en verdwenen. Omdat de VRT nog altijd uitzendt en de programma’s nog altijd te bekijken zijn, is dat tijdperk bijna geruisloos afgelopen. Slechts 3.300 mensen hebben er in een petitie tegen geprotesteerd.

Voor al die anderen die uit de lucht vallen: op 1 december is de VRT gestopt met het uitzenden via DVB-T, de digitale technologie die kijkers toeliet om zonder dure kabelaansluiting gratis naar de drie kanalen van de VRT (zij het niets anders) te kijken. Kortom: DVB-T was de digitale versie van de binnenhuisantenne die in de jaren vijftig plompe televisiekasten sierde.

De VRT vroeg zich af of het wel de moeite was om voor een beperkt aantal mensen die infrastructuur aan te houden of te vernieuwen. De technologie werd immers vooral gebruikt door kijkers met een bescheiden inkomen of zij die geen geld aan televisie willen besteden zoals kotstudenten, kampeerders, vissers, schippers en wielerfanaten. Via DVB-T volgden zij vaak koersen via de VRT terwijl ze langs de weg aan het supporteren waren.

Je kon natuurlijk ook gewoon thuis via DVB-T kijken. De kwaliteit was wat minder dan via de kabel, maar beter dan de oude analoge verbindingen, en de keuze beperkt tot het absolute minimum. Maar het kostte niets en je was geen doelwit voor reclame of een melkkoe voor een kabelmaatschappij.

Exit openbaarheid

Dat is sinds 1 december dus verleden tijd. Hoewel internationaal werd overgeschakeld naar het de performante DVB-T2-technologie trok de VRT er gewoon de stekker uit. Nu kan je Eén of Ketnet met geen enkele antenne nog ontvangen, enkel via kabel of telefoonlijn. Op zijn website presenteert de VRT ter compensatie wel een aantal alternatieven, die allemaal neerkomen op: kijk via het internet.

Die aanbeveling past in de toekomstvisie van de VRT, die online-gericht is. Technisch is dat verantwoord, maar sociaal is het niet echt. Voor wie op de klassieke manier naar de VRT wil blijven kijken is TV-Vlaanderen het enige betaalbare alternatief. Dat biedt de belangrijkste Vlaamse zenders aan voor €10/maand. Dat lijkt niet veel, maar is het wel voor kotstudenten, schippers en kantine-uitbaters voor wie dit bijkomende kosten zijn.

De openbare omroep is niet langer openbaar. De ether is in de cloud opgegaan.

Achter die besparingsmaatregel van de VRT schuilt echter iets belangrijks: voor het eerst sinds het ontstaan van de televisie in Vlaanderen, in 1953, kan je VRT-programma’s niet meer bekijken zonder betaling aan een private kabelmaatschappij of internetprovider. De openbare omroep is kortom niet langer openbaar. De ether is in de cloud opgegaan.

Met de minimaal €10/maand die je voortaan moet betalen om naar Thuis te kijken is de openbaarheid geprivatiseerd. Zo maakte de privé zich sluw meester van iets wat de voorbije vijfenzestig jaar publiek domein was. Het is alsof je €10 inkom moet betalen aan een privéfirma om toegang te krijgen tot de Antwerpse Groenplaats of Brusselse Grote Markt, of zelfs tot het stemhokje tijdens de verkiezingen.

De afschaffing van DVB-T lijkt een onbelangrijke besparing, maar de VRT heeft er eigenlijk zijn geboorterecht mee verkocht.

De afschaffing van DVB-T lijkt dus een onbelangrijke besparing, maar in feite heeft de VRT er zijn geboorterecht mee verkocht: zijn recht op bestaan als openbare omroep, zijn openbaarheid en zijn directe toegang tot het publiek. Je kan en moet je vragen stellen over een openbare omroep die zijn distributiekanalen in privéhanden duwt.

Schendt de VRT zo haar eigen beheersovereenkomst niet? Daarin staat érg nadrukkelijk dat de VRT voor iedere Vlaming bedoeld is. Voor de naar schatting vijfenveertig tot honderdduizend Vlamingen die via DVB-T keken is dat alvast niet meer het geval.

Dit alles kadert in een groot media-economisch verhaal dat níét draait om televisiecontent maar om de verspreiding ervan. Nu de VRT de stekker uit DVB-T trekt, wordt de kijker compleet overgeleverd aan Telenet, Proximus en Orange. In dit verhaal zijn kabelmaatschappijen immers belangrijker dan tv-producenten. Ook het belang van internetproviders neemt toe, die niet toevallig ook in handen zijn van dezelfde drie spelers.

Ter herinnering: Telenet is voor meer dan de helft eigendom van het Amerikaanse Liberty Global, Orange is een dochter van het Franse Orange, het vroegere France Télécom. En de Belgische staat bezit wel 53% in Proximus, maar wil daar graag van af.

Betekenisinflatie

Voorlopig is er nog geen protest uitgebroken tegen de stijging van de kabelkosten die deze drie met grote regelmaat doorvoeren, maar het wordt wel tijd. Een kabelabonnement zonder Netflix en andere extra’s kost maandelijks vele tientallen euro’s voor een honderdtal zenders waarop, naar de mening van steeds meer kijkers, weinig interessants te zien is.

Hoe meer kanalen wij aangeboden krijgen, hoe minder er op te zien is.

‘Met meer dan 400 zenders verveel je je nooit’, beweert TV-Vlaanderen als aanprijzing van de 73 live tv-kanalen die het aanbiedt. Daarbij vergeten ze dat 73 (of 400) keer nul nog altijd nul is. Hoe meer kanalen wij aangeboden krijgen, hoe minder er op te zien is. En hoe moeilijker het wordt om het kaf van het koren te scheiden en een bezienswaardig programma te vinden. De betekenisinflatie stijgt met elk nieuw kanaal, met elke nieuwe dienst die aangeboden wordt.

Enkel Netflix lijkt voorlopig aan die tendens te ontsnappen. Maar dit jaar rolt Disney een eigen betaalkanaal uit en zullen producties van Disney, waaronder ook de Marvel- en Star Wars-catalogus valt, wellicht niet meer op Netflix te bekijken zijn. Andere grote producenten van films en series zullen volgen. Zodat ook hier de inflatie zal toeslaan en het ene Netflix zal versplinteren tot vele.

Cord-cutting

In de VS zijn kabelabonnementen nog veel duurder dan bij ons. Geen wonder dat er rond 2010 een beweging ontstond om komaf te maken met die waanzinnige prijzen voor het weinig interessante programma-aanbod.

Via het internet is zo goed als alles te bekijken, gratis of betalend. Maar dan betaalt u wel voor wat u werkelijk wil bekijken.

De voorbije jaren drong het fenomeen spontaan ook door tot bij ons. Veel mensen doen nu al dan niet onbewust aan cord-cutting: ze zeggen hun dure kabelabonnement op. Zo besparen ze niet alleen zo’n 40-50 euro per maand, ze kiezen ook voor een nieuw soort televisie-beschaving dat zich volledig online afspeelt. Via het internet is zo goed als alles te bekijken, gratis of betalend. Maar dan betaalt u wel voor wat u werkelijk wil bekijken.

Zelf ben ik op 1 december 2018 gestopt met televisiekijken. Dat lijkt ingrijpend voor iemand die graag over televisie schrijft, maar dat is het niet: er is geen enkele noodzaak meer om vanop de luie sofa naar de beeldbuis te staren zoals Vlaanderen vijfenzestig jaar lang heeft gedaan.

Het concept van een televisietoestel als het belangrijkste meubel in de woonkamer is dood en begraven.

Het concept van een televisietoestel als het belangrijkste meubel in de woonkamer is dood en begraven. Mijn laptop is mijn televisietoestel en hij staat overal: op het aanrecht, op tafel, in de zetel, in bed. En zo nodig kijk ik al wandelend ‘televisie’ op mijn telefoon.

Dan rest er slechts één probleem: het internetverbruik. Ooit was er sprake van dat de overheid snel internet tegen een betaalbare prijs (of zelfs gratis) ging aanbieden aan àl zijn burgers. Dat idee is snel opgegeven onder druk van bovengenoemde drie firma’s die ons internet, en dus ook ons leven, beheersen. Jammer, want begrippen als het belang van openbaarheid, publieke toegankelijkheid en dienstverlening, en de belangrijke sociale rol van televisie en internet spelen een veel te kleine rol in hun verhaal.