De schrijfster schrijft geschiedenis op het witte doek

Na The Wife en Mary Shelley duikt nu opnieuw een onverschrokken schrijfster op in Becoming Astrid, de biopic die de jonge jaren van jeugdauteur Astrid Lindgren belicht. Waarom vrouwelijke auteurs vandaag zo in trek zijn op het grote scherm? Omdat ze een boekje opendoen over vrouwenrollen in het algemeen – zowel voor, achter als naast de camera.

Lange tijd domineerde in Hollywood de opvatting dat films over vrouwen enkel door vrouwen bekeken werden en films over mannen door iedereen. Met als gevolg talloze producties met mannen in de hoofdrol en vrouwen in een dienende bijrol. Dat idee begint zowaar te wankelen. De cijfers wekken misschien verbazing op maar ze liegen niet: The Last Jedi, Beauty and the Beast en Wonder Woman waren de drie grootste kassuccessen van 2017. Allemaal met een vrouw in de titelrol.

Follow the money

Hoe lang men ook heeft geloofd dat films met een vrouwelijke lead een stille dood aan de kassa stierven, in realiteit waren ze nooit écht box office poison. Eigenlijk is het simpel: wanneer ze gemaakt worden, daagt het publiek op. Zoals voor Jennifer Lawrence in The Hunger Games (2012), Sandra Bullock in Gravity (2012) of Viola Davis in Widows (2018).

Nu studiobonzen zien dat ook vrouwelijke hoofdrollen de kassa doen rinkelen, is de kans groot dat ze meer op sterke vrouwen gaan inzetten

De rollen zijn er dus, maar nog te weinig vanzelfsprekend. Bovendien zien we de meest in het oog springende personages vooral opduiken binnen beproefde formules met gegarandeerde return on investment. ‘Gender swapping’ is bijvoorbeeld een veilige manier om extra vrouwenrollen te creëren: Ocean’s 8 (2018) en Ghostbusters (2016) laten actrices als Sandra Bullock en Melissa McCarthy opdraven in populaire (en voorheen mannelijke) franchises. En dankzij de superheldengekte op onze schermen kreeg Gal Gadot dan weer de kans om met haar Wonder Woman-lasso te zwaaien.

Volgens de ene getuigt dat van een gebrek aan originaliteit, de andere ziet er slim risicomanagement in. De waarheid ligt in het midden: voor studiobonzen telt enkel het resultaat. Nu ze zien dat ook vrouwelijke hoofdrollen de kassa doen rinkelen, is de kans groot dat ze meer op sterke vrouwen gaan inzetten. En alles wat een meer complete representatie ten goede komt, zéker binnen de populaire film, is welkom. Berekend risico of niet.

Follow the hashtag

Dat ze die castingkeuzes vandaag als vooruitstrevend verkocht krijgen, helpt natuurlijk ook. Al moet je niet denken dat Hollywood klakkeloos luistert naar hashtags als #MeToo, #TimesUp en #FilmHerStory. Zij volgen enkel de inkomsten. Wanneer die suggereren dat vrouwelijke helden of miskende schrijfsters geld opbrengen, is er op het scherm verandering mogelijk. Maar dat de hashtags voor een momentum zorgen, kan je niet ontkennen.

Feminist ben je vandaag in Hollywood immers niet langer achter de schermen.

Feminist ben je vandaag in Hollywood immers niet langer achter de schermen. Boosdoeners als Harvey Weinstein, Donald Trump en Brett Kavanaugh maakten het bon ton om je over feministische kwesties uit te spreken. Kijk maar naar de speeches op award shows die politieker en kritischer zijn dan ooit. Sociale media, talkshows, podcasts en blogs worden niet enkel meer binnenshuis beleefd, maar sturen vrouwen en meisjes letterlijk de straat op als deel van een beweging. Dit actieve feminisme is zo zichtbaar, dat studio’s doorhebben dat er wel degelijk een publiek bestaat voor films met sterke vrouwenrollen.

Astrid in Mannenland

Waarom we dit linken aan het fictieve drama The Wife? En aan de biopics over Pippi Langkous-schrijver Astrid Lindgren en Mary Shelley, uit wiens pen het monster van Frankenstein kwam gekropen?

Traditioneel wordt de biografische film gebruikt om een mannelijke artiest als gekwelde geest of miskend genie te portretteren, waardoor het genre kampt met een chronisch gebrek aan vrouwelijke representatie. Door ontvoogdingsverhalen als deze tegen de achtergrond van die specifieke genreconventies te plaatsen, winnen ze aan kracht. Bovendien contrasteert de levensloop van de schrijfsters sterk met de doorgaans generische vrouwenrollen uit andere films.

Traditioneel wordt de biografische film gebruikt om een mannelijke artiest als gekwelde geest of miskend genie te portretteren.

In Becoming Astrid van Pernille Fischer Christensen, groeit Astrid Lindgren op in het strenggelovige Zweden van de jaren 1920, en bevalt ze in Denemarken van een kind met een getrouwde hoofdredacteur. Ze zoekt daarna jarenlang naar een oplossing om het jongetje toch bij haar in Stockholm groot te brengen. Niet evident voor een alleenstaande moeder in een allesbehalve begripvolle omgeving. Ze vertrouwt, noodgedwongen misschien, op haar eigen kracht. In twee spiegelende scènes staat ze op een volle dansvloer wild te dansen, bewust alleen. Alsof ze duidelijk wil maken dat ze geen man nodig heeft.

In een andere scène die de thema’s nog explicieter maakt, loopt de zestienjarige Astrid stage bij een lokale krant op het Zweedse platteland. Haar eerste artikel gaat over de nieuwe spoorlijn tussen haar eerder onbereikbare gehucht en de grote stad. Onderweg, als enige meisje tussen mannen in zwarte pakken, schrijft ze over de vrijheid die de treinreis evoceert. De metafoor is duidelijk. Ooit zal Astrid haar eigen vrijheid kunnen betalen door te schrijven. Maar ook omgekeerd. Door haar vrijheid zal ze kunnen schrijven wat ze wil en in eigen naam publiceren.

Feministische fabel

Dat is wat films als The Wife, Mary Shelley en Becoming Astrid uitdrukken. Naast inherent drama – de schrijfster die in haar groei wordt belemmerd – bevatten ze ook een strijdlustige boodschap. Joan, Mary en Astrid willen gehoord worden en een eigen stem ontwikkelen, maar keer op keer worden ze tegengewerkt door de vooroordelen van hun omgeving. Het relaas van hun pogingen om uiteindelijk toch gehoord – of gelezen – te worden, is bijzonder actueel.

In Björn Runges drama The Wife wordt dat archetype van de miskende schrijfster uitvergroot. In de eerste scène vernemen auteur Joe Castleman en zijn vrouw Joan (Glenn Close, die er onlangs een Golden Globe-nominatie voor in de wacht sleepte) dat hij de Nobelprijs voor Literatuur zal ontvangen. Tijdens hun reis naar Stockholm tonen flashbacks dat Joan eigenlijk veel meer is dan louter haar mans onderdanige steun en toeverlaat. (Spoiler!) Ze is de ware auteur van al Joe’s geprezen romans. Omdat niemand, inclusief haar kinderen, haar ooit zag schrijven, is de film weinig geloofwaardig en slaat hij hier en daar de bal mis. Maar hij doet perfect dienst als fabel voor het hedendaagse feminisme.

Het relaas van hun pogingen om uiteindelijk toch gehoord – of gelezen – te worden, is bijzonder actueel.

Joan staat vrijwillig haar auteurschap af om binnen de patriarchaal georganiseerde schrijverswereld te kunnen publiceren. Om te kunnen doen waar ze talent voor heeft en wat haar gelukkig maakt, schikt ze zich in een onzichtbare rol terwijl haar man met de pluimen gaat lopen die dankzij haar op zijn hoed staan. Het gemak waarmee hij dat doet, symboliseert de vaak neerbuigende mannelijke blik op vrouwelijke professionals. In de confrontatie op het einde wil Joan zich toe-eigenen waar ze recht op heeft – haar eigen naam onder haar werk – en spreekt ze impliciet voor alle onderschatte vrouwen van haar generatie.

Want dat is waar vrouwelijke schrijvers het vaakst mee worstelen, ook vandaag nog. Mary Shelley toont dat die strijd al minstens 200 jaar oud is. De film van de Saoedische cineaste Haifaa Al-Mansour belicht het leven van de achttienjarige Mary Shelley die Frankenstein (1818) anoniem publiceerde uit angst om het hoederecht over haar kinderen te verliezen. Iedereen veronderstelde dat haar partner, de geroemde dichter Percy Shelley, de eigenlijke auteur was van deze gothic novel-klassieker.

Teruggewonnen identiteit

Als schrijven vrijheid betekent, zoals Becoming Astrid het voorstelt, dan staat auteurschap voor de bevrijding van je individu. Je eigen naam onder je werk is een symbool, een bevestiging van je identiteit. Zowel Becoming Astrid en Mary Shelley als The Wife zijn niet per se expliciet feministische films, maar ze zijn wel expliciet vrouwelijk – door wát ze tonen en op welke manier. Ze nodigen bijna uit om stil te staan bij wie ze gemaakt heeft.

Net als voor hun personages, die worstelen om erkend te worden als auteur, is er achterliggend een ontvoogdingsstrijd bezig in de filmindustrie.

Een blik op de credits toont opvallend vrouwelijke teams in vergelijking met andere recente films. Net als voor hun personages, die worstelen om erkend te worden als auteur, is er dus achterliggend een ontvoogdingsstrijd bezig. De regisseurs, producers en scriptschrijvers ijveren op vergelijkbare manier om hun werk tot uitvoering te brengen binnen de door testosteron geregeerde filmindustrie.

De ‘miskende schrijfster-films’ zijn dus niet enkel een logisch gevolg van een nieuwe cashflow in Hollywood, dat het vrouwelijke publiek heeft ontdekt. Ze zijn ook het resultaat van een stilaan groeiende en meer assertieve groep onderneemsters binnen de filmindustrie. Ze klagen met andere woorden de misrepresentatie aan van vrouwen binnen de filmindustrie, door hun onderwaardering in de literaire wereld óp het scherm te tonen.