De dood is geen fictie bij Mount Eerie’s 'A Crow Looked at Me'

Op zijn nieuwste album A Crow Looked at Me bezingt de Amerikaanse indieartiest Mount Eerie zijn pas overleden vrouw. Tegelijkertijd vraagt hij zich af of hij zo wel recht doet aan haar dood. Mag een rouwende muzikant de dood overstemmen?

Hoe schrijf je over zoiets onbevattelijks als de dood? Die vraag moet de Amerikaanse songwriter Mount Eerie (pseudoniem van Phil Elverum) zich gesteld hebben toen hij vlak na het overlijden van zijn vrouw Geneviève A Crow Looked at Me (2017) schreef, een album dat volledig in het teken van haar dood staat. Zijn vrouw was kunstenares, muzikant en cartoonist en werkte tijdens haar leven vaak met haar man samen. Vlak na de geboorte van hun eerste dochter kreeg ze te horen dat ze alvleesklierkanker had. Anderhalf jaar later overleed ze.

Haar dood drukte een enorme stempel op Eerie’s nieuwe album. Vergeleken met zijn voorgaande werk, dat bol staat van lang uitgesponnen en georchestreerde nummers, bevatten de songs op A Crow Looked at Me een minimaal arrangement. ‘Barely Music’, antwoordde Elverum toen een journalist hem vroeg om het album te beschrijven. En inderdaad: in de korte, langzame liedjes gebeurt er opvallend weinig. Wat spaarzame noten op zijn gitaar, soms aangevuld met wat kille klanken van een drumcomputer. De songs hebben nog het meest weg van een logboek waarin Eerie zijn rouwproces beschrijft, zonder opvallende details te noemen of ontroerende herinneringen op te halen. De ene dag loopt hij wat rond in haar atelier en zet hij het afval buiten, de andere dag bekijkt hij het bed waarop ze stierf en vertelt hij hun dochter hoe bijzonder haar moeder was. Meteen bekruipt je een gevoel van ongemak. Mag ik hier wel naar luisteren of van genieten?

Die vraag is niet bepaald nieuw. Met zijn jongste langspeler A Crowd Looked at Me sluit Mount Eerie zich immers bij een lange traditie van (indie)artiesten aan die een album over de dood maakten. Zo brak de Canadese indierockband Arcade Fire dertien jaar geleden door met Funeral en rijgt Sun Kil Moon de dood als een rode draad door zijn oeuvre heen. Denk ook aan Sufjan Stevens’ Carrie & Lowell dat de Amerikaanse singer-songwriter schreef naar aanleiding van zijn moeders dood of aan Skeleton Tree van Nick Cave. Dat album staat grotendeels in het teken van Cave’s zoon die in 2015 stierf nadat hij van een klif was gevallen. Stuk voor stuk zijn het albums die liever niet geschreven waren.

Dood ≠ fictie?

Toch is Mount Eerie een vreemde eend in de bijt. Hoewel A Crow Looked at Me thematisch aansluit bij bovengenoemde albums, spreekt Mount Eerie anders over verlies. Zo lijkt hij zo weinig mogelijk emoties op te wekken. Zijn nummers werken niet naar een climax toe, ze beloven geen regen na de zonneschijn. Het lijkt zelfs alsof hij niets heeft geleerd na alles wat er gebeurd is: ‘It’s dumb and I don't want to learn anything from this’. In opener ‘Real Death’ stelt hij zelfs de vraag of hij wel over de dood kan zingen, alsof hij zich schuldig voelt om haar dood tot kunst te verheffen. Zijn antwoord is even helder als ambivalent: ‘Death is real / Someone’s there and then they’re not / And it’s not for singing about / It’s not for making into art / When real death enters the house, all poetry is dumb.’ Hoewel hij het maken van een album afkeurt, doet hij het toch. Hij schrijft songs, neemt ze op, brengt ze uit en maakt er zo zelfs kunst van. Hoe persoonlijk het album ook mag wezen.

Mount Eerie stelt zich de vraag of hij wel over de dood kan zingen, alsof hij zich schuldig voelt om haar dood tot kunst te verheffen.

Juist die vraag - of je over de dood kan zingen op een manier die recht doet aan het verlies - geeft het album een literaire meerwaarde. Neem bijvoorbeeld de sterke reflectie op zijn voorgaande werk en het werk van andere artiesten die de leegheid van het leven bezingen: ‘Conceptual emptiness was cool to talk about / Back before I knew my way around these hospitals.’ Vóór het verlies van zijn vrouw was de dood iets voor personages in boeken en films. Nu hij de dood van dichtbij heeft bekeken, merkt hij hoe moeilijk het is om te zingen over iets waar je nauwelijks over kunt zingen, simpelweg omdat het te groot en onbevattelijk is om in woorden te vatten.

De stem van de dood

Terwijl Mount Eerie dicht bij zijn persoonlijke ervaringen blijft, plaatst Sufjan Stevens het verlies van zijn moeder in een groter verhaal waar verschillende gebeurtenissen en mensen voortdurend met elkaar in verband staan. Zijn plaat Carrie & Lowell (2015) barst dan ook van de intertekstuele verwijzingen naar mythes, popliedjes en bijbelverhalen. Zo refereert hij in ‘John my Beloved’ naar de evangelist Johannes: ‘Beloved of John / I get it all wrong / I read you for some kind of poem / covered in lines / the fossils I find / Have they no life of their own?’ Stevens zoekt aan de ene kant naar iets waarlijks, een fossiel waar je geen verbeelding op los hoeft te laten. Aan de andere kant geeft die ingewikkelde metaforen- en symbolenpuzzel hem in tijden van rouw de kracht om door te gaan.

Door zijn verlies in een groter verhaal in te bedden hoopt Stevens zijn moeders overlijden boven de persoonlijke ervaring te doen uitstijgen. Dat is net wat Mount Eerie wil vermijden. Op A Crowd Looked at Me is er geen plaats voor het grotere verhaal, enkel voor het rauwe verdriet van een man die zijn vrouw mist. Omdat de dood zo'n ingrijpend thema is, vraagt het specifieke strategieën om ermee om te gaan. Dat valt sterk op als je Mount Eerie’s album naast Max Porters roman Grief is a Thing with Feathers plaatst. Op het eerste gezicht vertoont de roman van deze Britse schrijver veel gelijkenissen met Eerie’s verhaal: een man verliest zijn vrouw en blijft achter met twee bijna puberende zonen.

Op A Crowd Looked at Me is er geen plaats voor het grotere verhaal, enkel voor het rauwe verdriet van een man die zijn vrouw mist.

Toch is er een groot verschil: in Grief is a Thing with Feathers gebeuren dingen die in het echte leven niet kunnen gebeuren. Het gezin krijgt bezoek van een kraai die het familiale rouwproces op een nogal onconventionele wijze begeleidt. De ene keer scheldt hij de jongens uit, de andere keer haalt hij tedere herinneringen aan hun moeder op. Hij verschijnt en verdwijnt zonder waarschuwing – net als het verdriet zelf. Dat Porter het verhaal over de man, de jongens en de kraai verzonnen heeft, wil niet zeggen dat het verhaal minder aan ‘echte’ gebeurtenissen en gevoelens appelleert dan het volledig autobiografische A Crow Looked at Me. Door de kraai in Grief is a Thing with Feathers menselijke trekjes te geven, geeft Porter letterlijk een stem aan het onbestemde gevoel na een sterfgeval.

Tranen verboden

Mount Eerie maakt nauwelijks van dergelijke stijlelementen gebruik om het verdriet voelbaar te maken. Sterker nog: hij verzet zich tegen zulke trucjes. Hij wil zijn eigen verdriet niet omsmeden tot iets wat iedereen kan begrijpen. Hierdoor is zijn album wel ontluisterend en ongemakkelijk, maar niet echt ontroerend. Er heerst een soort afstand, en daar is hij zich ook van bewust blijkt uit zijn nummer ‘My Chasm’. Hierin zingt hij over de manier waarop hij zich als weduwnaar tot de buitenwereld verhoudt. Zitten vrienden te wachten op de vele verhalen die hij over zijn vrouw te vertellen heeft? De laatste regels van het nummer vatten het album samen: ‘The loss in my life is a chasm I take into town / And I don't wanna close it / Look at me / Death is real.’ Mount Eerie wil het gat tussen hem en de buitenwereld niet dichten. Hij wil geen manier vinden om de dood tastbaar en toegankelijk te maken, zoals Stevens en Porter. Haar dood moet geen fictie worden.

Toch gebeurt er iets speciaals in het slotnummer ‘Crow’. Daarin vertelt Eerie over een donkere boswandeling met zijn dochter in zijn woonplaats Anacortes. Het is een grijze novemberdag en hij denkt aan het verleden met zijn vrouw en aan zijn dochters toekomst. Een toekomst waarin zij zich staande moet houden in een land dat Trump tot president verkoos (‘Sweet kid, what is this world we’re giving you? / Smoldering and fascist with no mother’). Tijdens die wandeling wordt het tweetal gevolgd door een kraai: geen mythisch wezen dat kan praten zoals in Porters roman, maar een normale kraai die hem aan zijn gestorven vrouw doet denken. Pas in de laatste regels, als zijn dochter niet kan slapen en de hele tijd ‘crow’ mompelt, gebeurt er iets bijzonders dat afwijkt van de rest van het album. Mount Eerie vraagt aan zijn dochter of ze van een kraai droomt en opeens staat zijn vrouw weer in de kamer.

Mount Eerie is niet de artiest die je een nieuw perspectief op de dood biedt.

Het is opvallend dat Mount Eerie zijn vrouw laat terugkeren in de vorm van een kraai. Hij had voor een duif of een vlinder kunnen kiezen, maar in plaats daarvan kiest hij voor een van de meest gebruikte symbolen voor de dood. Een keuze die het album goed kenmerkt want Mount Eerie is niet diegene die je hoop zal geven. Hij is niet de artiest die je een nieuw perspectief op de dood biedt. A Crow Looked at Me heeft daardoor nog het meest weg van Mark Rothko's Untitled (Black on Grey). Een doek met twee kleurvlakken: zwart en grijs, alsof het wil zeggen: dit is het dan, meer niet. Death is real.

Beluister hier het album.

Jordi Lammers studeert Nederlands in Nijmegen. In 2016 was hij de campusdichter van de Radboud Universiteit. Hij publiceerde verhalen en gedichten in De Revisor, Op Ruwe Planken, Meander en De Optimist.