Beste Michel Houellebecq

Wilco Versteeg schrijft zijn eerste brief aan Michel Houellebecq, over zijn deelname aan de pornofilm van het kunstcollectief KIRAC. Plots lijkt de auteur zelf in de val getuind die hij voor zijn personages had opengezet. Maar de film roept ook vragen op over Houellebecqs relatie tot beeld. 'Voor u is het visuele beeld een gebied waar de mens niet mag komen. Het beeld is een feit, geen verhaal.'

Uw droom te schitteren in een pornofilm is uitgekomen. In Quelques Mois Dans Ma Vie (2023) schrijft u dat het opnemen van een seksfilmpje in principe een fluitje van een cent zou moeten zijn: een aantal welwillende mensen, een camera, en dat is het wel. Wil men een resultaat dat ook aan esthetische eisen voldoet, dan is er al snel een crew nodig om shots te kaderen en een schone lichtinval te creëren. De lustbevrediging waar het u om te doen is, verdwijnt dan als een stip aan de horizon. Toch heeft u meegewerkt aan KIRAC #27, de film die KIRAC (Keeping it Real Art Critics) van uw Amsterdamse sekscapades heeft gemaakt: u zit er verloren bij, met ongekamd haar en rokend in een veel te groot hotelbed. Het roept bij mij weerzin en erbarmen op. Erbarmen, omdat u plots het slachtoffer lijkt van het verval dat u zo indringend beschreef en fotografisch heeft vastgelegd. Uw relatie met beeld is complex en doordacht: als schrijver van pregnante toekomstvisies, maar ook als fotograaf van het desolate, peri-urbane landschap van ná de atomisering van de samenleving maar net vóór de burgeroorlogen die Europa volgens u in hun greep zullen krijgen.

Geen betere methode om grip te krijgen op een tijdsgewricht dan door haar pulp te bladeren, haar porno te duiden, haar sciencefiction te bewonderen.

Als het zo is dat de wijsheid roept in de straten en stegen, zoals Nicolaus Cusanus beweert, en dat de waarheid zich het meest thuis voelt in de marges, dan kunnen we een cultuur het best begrijpen door wat de mainstream vulgair, lelijk, niet-gedecreteerd acht. Geen betere methode om grip te krijgen op een tijdsgewricht dan door haar pulp te bladeren, haar porno te duiden, haar sciencefiction te bewonderen. Kortom: met uw romans, essays, maar zeker ook met uw fotografie kunnen we ruimschoots uit de voeten. Ik ken geen lelijker land dan Frankrijk: de giga-supermarkten die plompverloren in het landschap zijn neergezet, de gestandaardiseerde buitenwijken waarvoor het woord ‘troosteloos’ nog te eervol is, de teloorgegane kleinere gemeenschappen die zo’n rijke voedingsbodem waren voor de opstand van de gele hesjes en waaruit nieuwe opstanden zullen voortkomen die Frankrijk in het mediale oog der wereld een nog slechter imago als proeftuin voor repressieve ordehandhaving zullen geven.

Het spreekt voor mijn naïviteit dat ik verbaasd was over het bericht dat u optreedt in een pornofilm van KIRAC. De desolate maar prachtige trailer die online circuleert maakt duidelijk dat dit meer is dan vulgaire volksvlijt. U bent vrijwillig naar Amsterdam getrokken om seks te hebben met prostituees, maar inmiddels stelt u dat de film onder valse voorwendselen is gemaakt. In een verbluffend stupide geste heeft u met een pennenstreek onder een Nederlandstalig contract uw beeldrecht weggeschonken aan dit kunstcollectief, dat u paaide met mooie woorden, een verzorgde reis naar Amsterdam, een goede fles wijn, en de belofte van seks. De strijd met KIRAC heeft u de smerigheid van seks doen inzien, u voelt zich gebruikt.

Waar u zelf papieren personages uitvindt die vervolgens een gruwelijk lot ondergaan, gebruikt KIRAC mensen van vlees en bloed.

U heeft de regie uit handen gegeven. In uw romans worden personages die geen kennis hebben van hun eigen verlangens zonder uitzondering slachtoffer van de cultuur die hen omringt. U toont er feilloos de pornografische structuur van het neoliberalisme en het geweld dat erbij hoort. Daarin staat u met Virginie Despentes op eenzame profetische hoogte in de Franse literatuur. Heeft KIRAC u zo nauwkeurig gelezen en de val zo precies uitgezet dat u er wel in moest lopen?

U heeft eerder uw ontvoering in scène gezet, kijken we nu naar de verkrachting van Houellebecq? Met uw talent voor mystificatie, leek het me niet onmogelijk dat u KIRAC gebruikt heeft om een nieuwe fase in uw carrière in te luiden, ditmaal als acteur. Toch, als u zegt het slachtoffer van misbruik te zijn, dan moeten we daar niet aan twijfelen, en moet de film van KIRAC niet worden uitgebracht. Dat is dan de enige decente uitkomst. Of KIRAC zich veel gelegen laat liggen aan het behoorlijke en betamelijke is maar de vraag: in hun werk peilen ze de diepte van een cultuur die drijft op vernedering, behoefte aan celebrity, en schandaal. De content moet blijven stromen, anders haken de donateurs af.

U zult toch zeker enige verwantschap voelen met hun doelstelling, maar waar u zelf papieren personages uitvindt die vervolgens een gruwelijk lot ondergaan, gebruikt KIRAC mensen van vlees en bloed. Kijken we naar uw fotografisch werk, dat voor het laatst in 2016 in het Parijse Palais de Tokyo getoond is, dan zien we een volstrekt andere omgang met beeld dan KIRAC. Voor u is het visuele beeld een gebied waar de mens niet mag komen. In uw fotografie komen dan ook bijna geen mensen voor. Ze toont aangetaste, repressieve landschappen. De cultuur sijpelt door in het landschap, en is het decor waartegen u de ‘tragische ontbinding’ van de mens toont. U schrijft dat de roman altijd een tegengeluid oproept maar dat de poëzie en de fotografie een wereld tonen die niet te ontkennen en tegen te spreken valt. Vandaar uw totale desinteresse voor het hors-champ: een foto spreekt binnen de kadering, daarbuiten is niets. Het beeld is een feit, geen verhaal. De fotografie kan niet anders dan een enkel standpunt tonen dat altijd over een radicaal heden gaat. Ze verabsoluteert een tijdelijke werkelijkheid. Maar door het ontbreken van meerstemmigheid, ligt uitbuiting op de loer.

Bent u een gemankeerde acteur? Zien we in uw deelname aan KIRAC de belichaming van een mens die de tijd niet langer leest?

Niet alleen dit akkefietje met KIRAC heeft u in een hernieuwde depressie gestort, u wordt ook uitgekotst door links Frankrijk. U bent van het linkse anti-neoliberale schild getrokken waar u vanaf uw eerste roman stevig op werd gehesen. U wordt overigens nog steeds als een anti-neoliberaal gezien, maar nu als een extreemrechtse. Uw lofzang op Trump, uw felle kritiek op euthanasie, uw inmiddels teruggenomen uitspraken over de islam, een grondige afwijzing van de culturele en politieke status quo, uw anti-Europa-standpunt, uw soevereinisme, uw esthetisch katholicisme, uw haat tegen de bien-pensants (zoals u ook wel zegt, het ‘linkse gespuis’ dat de cultuur vanaf de 20ste eeuw domineert) om maar enkele onderwerpen te noemen die bij uw voormalige voorstanders de wenkbrauwen doen fronsen.

Dan zwijg ik nog over het boeiende, maar niet geheel overtuigende essay van François Krug, Réactions Françaises (2023), waarin u wordt neergezet als een van de voortrekkers van de extreemrechtse wending in de Franse literatuur. Het gaat Krug minder om uw romans dan om uw contacten. U lijkt in gelijke mate op uw gemak bij de royalisten van de Action Française en de ‘niet-rechts-niet-linkse’ lachebekjes van de Macronie als bij uw linkse voormalige vrienden van Les Inrockuptibles. Toont dit het gelijk van de sociologen die stellen dat het onderscheid tussen links en rechts geen beschrijvende kracht meer heeft, maar slechts een versteende theoretische tegenstelling is die het zicht op de werkelijke hedendaagse verhoudingen ontneemt?

Allicht doet u er goed aan het voortouw te nemen in de door u benoemde ‘koude revolutie’, een stap terug uit de stromende, mediale gekte van alledag.

Uw werk en persoon blijven vragen oproepen. Bent u een gemankeerde acteur? Zien we in uw deelname aan KIRAC de belichaming van een mens die de tijd niet langer leest? Een hevig om zich heen spartelend ego dat uiteindelijk geen personage meer wil creëren maar er een wil zijn, en op die manier het zoveelste slachtoffer wordt van een doorrazende geseksualiseerde visuele cultuur die leeft van de vernedering van mensen? Of is uw optreden de logische conclusie van de dialectische strijd die al uw personages aangaan, een strijd tegen een voortrazende neoliberale cultuur die het vervullen van verlangen niet alleen onmogelijk maakt, maar haar voortbestaan dankt aan de nooit ingeloste bevrediging van oppervlakkige verlangens, oftewel van de pornografie?

Allicht doet u er goed aan het voortouw te nemen in de door u benoemde ‘koude revolutie’, een stap terug uit de stromende, mediale gekte van alledag. U kunt overwegen de camera op te pakken, als helend tijdverdrijf. De fotografie kan, wie weet, helpen de overstelpende werkelijkheid weer in te perken tot een beeld waar u controle over heeft.

Hartelijke groet,

Wilco Versteeg