Beste jeugd van tegenwoordig

Are the kids alright? Er is het continue geklaag over de te losse, dan wel te strakke zeden van jongeren enerzijds, en de terechte bezorgdheid om hun welzijn anderzijds. Maar luisteren we wel echt naar hen? Wereldwijd viert de geriatrocratie hoogtij. En de leeftijdskloof tussen Thijs Lijster, docent, en zijn studenten wordt elk jaar groter. ‘Niet alles zit tussen de oren (of in je broekzak). Jullie verdriet, jullie zorgen, jullie woede – ze zijn terecht.’

Beste jeugd van tegenwoordig

Nee, ik bedoel niet de rapformatie met diezelfde naam, bestaande uit rappers Faberyayo, Vieze Fur en Willie Wartaal en producent Bas Bron, al zou er ook genoeg reden zijn om die aan te schrijven. Bijvoorbeeld om ze te feliciteren met het feit dat hun single ‘Watskeburt?!’ uit 2005 recentelijk door De Volkskrant werd uitgeroepen tot het beste Nederlandstalige popnummer aller tijden. Nu valt er op dit soort lijstjes natuurlijk altijd genoeg af te dingen, in dit geval bijvoorbeeld alleen al vanwege het schandalig gering aantal nummers van Vlaamse bodem (het hoogst genoteerde is ‘Mia’ van Gorki op een bedroevende nummer 50). Maar buiten kijf staat dat deze nummer 1 lekker is, en dat De Jeugd onze taal heeft verrijkt met talloze vondsten (zelfs al blijft dikwijls onduidelijk wát ze precies gevonden hebben):

Je bent een sjembek dat zeurt
Maar je weet niet watskeburt (watskeburt?!)
Je bent een MC dat dropt
Maar je komt niet tot de grond (tot de grond!)

Aangezien ik zelf intussen de veertig ruim gepasseerd ben, kan ik niet meer namens jullie spreken, en dus rest mij niets dan met jullie te spreken, of, zoals mannen van een zekere leeftijd graag doen, over jullie te spreken.

Maar ik wilde me dus niet richten tot De Jeugd, maar tot de jeugd van tegenwoordig, zonder hoofdletters, want er doen de laatste tijd veel zorgwekkende verhalen over jullie de ronde. Aangezien ik zelf intussen de veertig ruim gepasseerd ben, kan ik niet meer namens jullie spreken, en dus rest mij niets dan met jullie te spreken, of, zoals mannen van een zekere leeftijd graag doen, over jullie te spreken. Ze zeggen weliswaar dat je zo oud bent als dat je je voelt, maar als je werkt in het hoger onderwijs dringt zich de afstand in jaren die jou scheidt van de jeugd nu eenmaal duidelijk zichtbaar en voelbaar op. (Nee, het zijn niet de eerstejaars die ieder jaar jonger worden.)

Kijkend naar Alexander Paynes geweldige film The Holdovers (2023), over een mopperende, kalende en loensende docent klassieke talen, bekroop me het gevoel dat dit wel eens mijn voorland zou kunnen zijn. Ook deze Paul Hunham maakt zich zorgen over de jeugd. Dat was in de jaren 1970, dus de jeugd van toen zijn de boomers van tegenwoordig. Hij sluit zich aan bij een lange rij van filosofen, schrijvers en andere cultuurdragers die zich sinds het begin van de menselijke beschaving hebben uitgesproken over de afnemende cognitieve vermogens, het groeiend verval der zeden, de verweking van het karakter en andere euvels waaraan de jeugd zou lijden.

Zie eens in welke staat van verlamming de intellectuele vermogens van de futloze jongeren verkeren, die nog niet de energie hebben om voor ook maar één fatsoenlijke activiteit wakker te blijven. Slaap en slapte, nee, schandelijker dan slaap en slapte, enthousiasme voor fout gedrag is in hen gevaren. Een onwelvoeglijke hartstocht voor zang en dans heeft bezit genomen van deze verwijfden, onze jongelui achten het nastrevenswaardig hun haar te friseren en hun stem tot meisjesgekir te verdunnen, in bevalligheid te wedijveren met vrouwen en zich op te tutten met onsmakelijke opsmuk.

Ik ben juist dikwijls onder de indruk van jullie wereldwijsheid, de moed waarmee jullie de wereld rondreizen om kennis, ervaring en vriendschappen op te doen, de speelsheid waarmee jullie traditionele gendernormen bevragen en het engagement waarmee jullie je uitspreken tegen misstanden.

Aldus de Romeinse senator Seneca (in de vertaling van Piet Gerbrandy), omstreeks het jaar 40 van onze jaartelling. Seneca, vader van de beroemde filosoof, spreekt hier specifiek de mannelijke Romeinse jeugd aan en beroept zich daarbij op een stereotiep beeld van seksualiteit en gender dat we vandaag nog bij Jordan Peterson aantreffen. Dergelijke klaagzangen zijn kennelijk van alle tijden en moeten dus met een flinke korrel zout genomen worden. Trek jullie er maar niet te veel van aan. Bovendien sluiten ze niet aan bij mijn ervaringen als docent. Ik ben juist dikwijls onder de indruk van jullie wereldwijsheid, de moed waarmee jullie de wereld rondreizen om kennis, ervaring en vriendschappen op te doen, de speelsheid waarmee jullie traditionele gendernormen bevragen en het engagement waarmee jullie je uitspreken tegen misstanden.

Are the kids alright, then? Er zijn toch wel degelijk redenen tot zorg. Depressieve klachten nemen al enige jaren toe onder jongeren, alsook eetstoornissen en leerproblemen. Uit recent onderzoek bleek dat de leesvaardigheid van jongeren met rasse schreden achteruitgaat. Dat geldt voor zowel Nederland als Vlaanderen, waar dergelijke onderzoeken al enige jaren een negatieve trend laten zien. Meer anekdotisch, maar aansluitend bij mijn eigen ervaringen, constateert Adam Kotsko, docent aan de universiteit van Illinois, dat zijn studenten al moeite hebben met het lezen en begrijpen van teksten van meer dan tien pagina’s.

En dan de zeden. ‘Multi phyl ti corti rocci’, dichtte Gerard Reve ooit bij monde van de paus, maar tegenwoordig is niet zozeer het ‘groeiend verval der zeden’ een bron van zorg, maar veeleer een ‘nieuw soort preutsheid’, zoals burgemeester van Amsterdam Femke Halsema onlangs constateerde. Tijdens schoolbezoeken was haar juist opgevallen dat een conservatief beeld van man-vrouwrelaties in opmars is, alsook een angst om seksueel gezien ‘uit de pas’ te lopen. Jongeren hebben steeds later seks en zijn steeds onzekerder over hun lichaam. En nee, dat geldt zeker niet enkel voor jongeren met een migratieachtergrond; het conservatisme wordt net zozeer aangewakkerd door de online manosphere, waar figuren als Andrew Tate (‘een heel wijze man’, aldus een zestienjarige jongen tegen Halsema) verkondigen dat vrouwen als bezit behandeld moeten worden.

Kunnen we verwachten dat het menselijk brein, laat staan het puberbrein, opgewassen is tegen de batterij psychologen en designers die ingehuurd zijn om precies ons gezonde verstand te omzeilen?

Watskeburt? De usual suspects laten zich raden: in de eerste plaats het gebruik van smartphones en sociale media, dat de aandachtsboog verkort, online pestgedrag aanwakkert, en kuddegedrag bevordert. Ook hier zou je kunnen zeggen dat het wijzen naar ‘nieuwe media’ van alle tijden is. Socrates maakte zich zorgen over het geheugen van de jeugd, dat te lijden zou hebben aan de alomtegenwoordigheid van het schrift, en in Duitsland woedde er eind achttiende eeuw een debat over de Vielschreiberei die bestond onder jongeren, die veel te veel met hun neus in de boeken zouden zitten of zelf aan het dichten waren. Toch is er nu wel iets anders aan de hand: de nieuwe media van vandaag zijn immers speciaal ontworpen om onze aandacht te trekken en vervolgens zo lang mogelijk vast te houden. Het verdienmodel van big tech is daarop gebaseerd, waarbij bovendien de meest extreme berichten voorrang krijgen. Het verklaart het succes van Tate, alsook van TikTok-kanalen waarop meisjes elkaar tips geven hoe zo snel mogelijk veel gewicht te verliezen. Kunnen we verwachten dat het menselijk brein, laat staan het puberbrein, opgewassen is tegen de batterij psychologen en designers die ingehuurd zijn om precies ons gezonde verstand te omzeilen? Dat er in Nederland vanaf 1 januari een smartphoneverbod op middelbare scholen geldt, is dan ook een stap in de goede richting.

Maar niet alles zit tussen de oren (of in je broekzak). Jullie verdriet, jullie zorgen, jullie woede – ze zijn terecht. Kijk eens in wat voor wereld jullie achtergelaten worden! Oorlog, klimaatopwarming, massa-extinctie. En dan heb ik het nog niet eens gehad over de coronapandemie en de lockdowns, toen jullie maandenlang verstoken bleven van het gezelschap van klas- en studiegenoten. Er werd van jullie een offer gevraagd om de zwakkeren, hoofdzakelijk ouderen, in de samenleving te helpen – en jullie ‘leverden’. Zij (wij) staan bij jullie in het krijt, maar daar is weinig van te merken. Twee hoogbejaarden strijden om het leiderschap van het machtigste land ter wereld, terwijl een zeventiger landjepik speelt in Europa. Ouderen stemmen doorgaans conservatiever; jongeren maken zich wereldwijd en ook in Vlaanderen en Nederland gemiddeld meer zorgen over het klimaat dan oudere generaties. Dat is wellicht niet zo heel vreemd gezien het feit dat jullie het meest te lijden zullen hebben onder de klimaatcatastrofe, maar het getuigt wel van cynisme dat veel ouderen daar kennelijk minder om geven.

We leven in de tijd van de geriatrocratie, de heerschappij van de aftakelende bejaarden.

We leven in de tijd van de geriatrocratie, de heerschappij van de aftakelende bejaarden. ‘Impotency is the shape that potency takes in the age of technical and geopolitical hyper-complexity’, schrijft de Italiaanse filosoof en dichter Franco ‘Bifo’ Berardi (zelf ook niet meer de jongste trouwens) in zijn boek Futurability (2017). De jeugd heeft de toekomst, jullie beschikken over de mogelijkheden (potentia) om de toekomst vorm te geven, maar als die toekomst wordt uitgewist, rest ons niets dan impotentie. De laatste restjes van onze blauwe planeet worden door de geriatrische gladiatoren als een grote viagrapil opgeslokt om hem nog één keer omhoog te krijgen.

Misschien wordt het in plaats daarvan tijd om naar jullie te luisteren, jullie zorgen serieus te nemen. (Ik wil daar alvast wel mee beginnen, door het stokje van mijn briefschrijverschap door te geven aan een minderjarige.) Kim Stanley Robinsons weergaloze SF-roman Het ministerie voor de toekomst, onlangs verschenen in Nederlandse vertaling van Menno Grootveld, opent met een zinderende hittegolf in India, die in een week tijd evenveel mensenlevens eist als de Eerste Wereldoorlog. Om zoiets niet nogmaals te laten gebeuren, richten de Verenigde Naties een agentschap op dat als bijnaam ‘het ministerie van de toekomst’ krijgt, en dat moet toezien op verregaande klimaatmaatregelen, op de ontmanteling van de fossiele brandstofindustrie, en moet inzetten op CO2-afvang en andere vormen van geo-engineering. Het ministerie representeert geen specifieke bevolkingsgroep of natie, maar de jeugd van tegenwoordig, alsook de generaties die nog geboren moeten worden. Dat zou nog eens goed nieuws zijn, naar een meer recente titel van die andere Jeugd:

Goed nieuws goed nieuws ik heb goed nieuws
Leuke dingen om te horen
Goed nieuws goed nieuws
Een opstekertje voor je
Ik had gehoord je was een beetje down
En ik was niet around
Maar no stress nu ben ik back
En raad eens wat ik heb goed nieuws

Hou jullie taai! Hartelijke groet,

Thijs Lijster