Beste bibliotheken,

Elke vrijdag schrijft een van onze vijf vaste online correspondenten een brief aan iemand. Deze week deelt Bert Van Raemdonck zijn consternatie over het grote gebrek aan e-boeken in onze openbare bibliotheken. Of toch e-boeken in het Nederlands. Een brief over bibs, bits en bytes.

Ik hou van jullie.

Dat wou ik even gezegd hebben.

Het is in elk geval het belangrijkste wat jullie uit deze brief moeten onthouden. Lees mijn liefdesverklaring straks nog een keer; ik zou niet willen dat onze affaire vanwege stom een misverstand tot een einde moest komen.

Ik kan hier in geuren en kleuren ons liefdesverhaal vertellen, maar eigenlijk is dat niet nodig. Jullie weten hoe ik als kleuter als een baksteen voor jullie charmes ben gevallen. Jullie weten hoe onze relatie kort daarna een allesverslindende amour fou is geworden. Hoe we vervolgens een beetje uit elkaar groeiden, en hoe we elkaar uiteindelijk toch hebben teruggevonden.

Ik heb het gevoel dat jullie mij aan het treiteren zijn.

Vandaag kom ik nog altijd graag bij jullie op bezoek, al wordt onze liefde nog maar zelden geconsumeerd. Maar ook al ontleen ik niet veel meer bij jullie, ik kom jullie nog altijd graag besnuffelen, en ik geniet wanneer ik zie hoe jullie altijd weer nieuwe kleuters blijven verleiden.

Toch moet er mij iets van het hart. Ik heb het gevoel dat jullie mij aan het treiteren zijn. Dat jullie mij vierkant uitlachen, zelfs.

Ik heb het over e-boeken.

Dit zijn de feiten: in heel wat Vlaamse bibliotheken kan je anno 2017 nog altijd geen e-boeken ontlenen. Dat is het geval in veel kleine dorpsbibliotheken, maar ook in steden als Hasselt en Turnhout, en zelfs in de grote Permeke bibliotheek van Antwerpen. De gouden tip die ze daar op hun website geven, luidt laconiek: ‘Via internet zijn veel gratis e-books te vinden. Je hoeft enkel te zoeken naar “gratis e-books” in Google.’

Het zal aan mij liggen, beste biebs, maar ik kan of wil echt niet begrijpen dat het zo moeilijk is om digitale boeken uit te lenen. In plaats van vijfhonderd fysieke exemplaren te moeten aankopen van de nieuwe Knausgård, Hertmans of Baldacci (waarop gefrustreerde lezers de eerste maanden na publicatie dan nog knarsetandend moeten wachten omdat die titels voortdurend zijn uitgeleend, om dan uiteindelijk een exemplaar te ontvangen met een hoop koffie, snot- en andere vlekken), is digitale ontlening toch veel makkelijker, sneller en milieuvriendelijker?

In steden als Genk, Dendermonde, Leuven en Brugge kan je alleen een e-boek ontlenen als je meteen ook een hele e-reader van de bibliotheek mee naar huis neemt. Dat is alsof je in de muziekafdeling alleen een cd mag ontlenen als je er ook telkens een volledige cd-speler bij neemt.

Het is alsof je in de muziekafdeling alleen een cd mag ontlenen als je er ook telkens een volledige cd-speler bij neemt.

En in Gent, Brussel, Roeselare, Oostende en Mechelen hebben ze nog een andere manier gevonden om zo weinig mogelijk mensen aan het e-lezen te krijgen. Daar kan je namelijk alleen Engelstalige boeken ontlenen. In de spiksplinternieuwe bieb van mijn Gentse thuisstad proberen ze die nogal vreemde keuze zo uit te leggen: ‘Momenteel bestaan er nog weinig geschikte leenplatformen voor Nederlandstalige e-boeken via de bibliotheek. Daarom dit project met Engelstalige boeken via het degelijke cloudLibrary.’

Zie je de kat? Ze zit op een koord.

Om te beginnen: de ene taal is blijkbaar de andere niet. Als morgen eender welke bibliotheek in ons vlakke land zou meedelen dat ze (vanwege een geweldig leenplatform dat ze toevallig in Marokko blijken te hebben) alleen maar e-boeken in het Arabisch aanbieden, dan zullen 140 karakters niet volstaan om onze meest eloquente volksvertegenwoordigers hun gal te laten tweeten. En als een bibliothecaris in Linkebeek, Drogenbos of Voeren morgen doodleuk zou aankondigen dat ze daar alleen Franstalige lezers van digitaal leesvoer gaan voorzien, dan mag hij het dezelfde avond nog in alle journaals komen uitleggen. Een exclusief aanbod van Engelstalige boeken is daarentegen blijkbaar normaal.

De bibliotheken met zo’n uitsluitend Engelstalig aanbod van e-boeken spreken van ‘een experiment’. Maar hoe kan je nu van een test of een experiment spreken als je niet uitprobeert wat je eigenlijk wil weten? Het aantal Engelstalige boeken dat in Roeselare of Mechelen wordt ontleend geeft toch geen indicatie van het aantal of het soort Nederlandstalige boeken die Vlamingen digitaal willen lezen?

Het eigenlijke probleem zit natuurlijk in dat zinnetje over het ontbreken van een geschikt leenplatform voor Nederlandstalige e-boeken. Ik weet maar al te goed, beste bibliotheken, dat jullie vele jaren geleden al hebben geprobeerd om zo’n platform op poten te zetten. Ik weet ook dat dat niet is gelukt omdat de omstandigheden niet in jullie voordeel speelden. De Vlaamse markt is relatief klein, de technologiereuzen werken niet mee en ook jullie natuurlijke partners (zoals de uitgeverijen en de auteurs) bewaken in de eerste plaats hun eigen winkel.

Dat laatste is ook te begrijpen. Terwijl jullie (terecht) een missie nastreven om informatie, kunst- en cultuurproducten zonder kosten of andere drempels met de gemeenschap te delen, willen schrijvers en uitgevers (ook terecht!!) een zo correct mogelijke honorering ontvangen voor al het werk, de expertise en de liefde die ze in hun boeken hebben gestoken. Bovendien staat er geen enkele boekhandelaar een flikflak te springen bij de gedachte dat een boek waarvoor je bij hem 25 euro moet betalen, gratis in de bibliotheek kan worden ontleend.

Nu is het tijd om het gaspedaal wat steviger in te drukken.

Maar al die argumenten gelden toch ook voor ‘gewone’ boeken? En voor de cd’s en de dvd’s die je wél in de bieb kan ontlenen? Het probleem lijkt dus te liggen bij communicatie, overleg, daadkracht en overtuiging: er wordt niet goed genoeg onderhandeld.

Beste biebs, ik hoor jullie al vragen waarom ik mij eigenlijk richt tot jullie richt. En waarom dus niet tot de uitgeefconcerns, de boekhandelaren en de Vlaamse auteursvereniging?

Juist omdat jullie zelf ook een vragende partij zijn. Omdat jullie een openbare dienst verlenen, waardoor een volledige gemeenschap erop vertrouwt dat jullie de anderen wel zullen overtuigen. Omdat jullie in Vlaanderen en Brussel met wel 314 zijn, waardoor jullie veel meer invloed hebben dan jullie zelf denken. Omdat jullie 19 miljoen keer per jaar (!) worden bezocht door bijna anderhalf miljoen Vlamingen (van wie één derde jonger dan 15), die recht hebben op een modern en divers aanbod. En omdat de cijfers die ik net genoemd heb, vijf jaar geleden nog veel indrukwekkender waren dan nu, wat doet vermoeden dat jullie aan nieuwe initiatieven én een nieuw aanbod toe zijn.

Ik weet dat jullie al een hele tijd onderhandelen met uitgeverijen, auteurs en boekhandelaren. Nu is het tijd om het gaspedaal wat steviger in te drukken.

Spreek een eerlijke bijdrage en vooral een juiste vergoeding af voor iedereen. Gooi al jullie charmes in de weegschaal en verleid hen zoals jullie ook mij ooit meedogenloos hebben verleid. Overtuig alle stakeholders uit de boekenwereld om samen de sprong te wagen en met volle goesting in de e-vijver te springen. Het water mag dan ijskoud lijken, maar in een sector waarin dalende lees- en verkoopcijfers het almaar heter aan de voeten doen worden, biedt digitaal geklater misschien wel een uitweg.

Maak al jullie partners aan de onderhandelingstafel duidelijk dat ze exact dezelfde fouten maken die destijds ook in de muziek- en de filmsector zijn gemaakt. Wie daar de voorbije decennia een piepklein beetje heeft opgelet, weet nochtans dat angst een erg slechte raadgever is. En als je angst voor financieel verlies hand in hand gaat met een aangeboren schrik voor bits en bytes, dan ben je als creatieve sector zeker de klos.

Mijn huis kraakt nu al onder de boeken, maar op mijn e-reader is er nog veel plaats.

Al wat je zo krampachtig voor jezelf probeert te houden, zal je daardoor juist ooit worden ontnomen. Door nieuwe spelers die creatiever met hun product omgaan. Of door sluwe piraten die geen knikker geven om de winstkoersen waarvan men bij De Bezige Bij, de Standaard Boekhandel of op de zolderkamer van een poète maudit wakker blijft liggen. Zeg dat eens wanneer jullie de volgende keer onderhandelen.

Het is met e-boeken zoals met de kip en het ei. Hebben we zo’n slecht aanbod van e-boeken omdat we toch niet digitaal willen lezen, of is het omgekeerd? Ik denk het laatste. Ik denk dat we pas méér digitaal zullen gaan lezen als het aanbod groter, beter, sneller, goedkoper, toegankelijker en aantrekkelijker zou worden. En dat kan alleen als alle betrokken partijen elkaar eindelijk eens diets zouden maken dat ze elkaars partners zijn, niet elkaars vijanden.

Mijn huis kraakt nu al onder de boeken, maar op mijn e-reader is er nog veel plaats. Steek een tandje bij, en ik beloof dat ik gauw weer zal langskomen. Meer nog, het zal niet bij wat steriel snuffelen blijven.

Ik hou van jullie.

Dat wou ik toch nog even gezegd hebben.

Hartstochtelijke groeten,

Bert