Sado-Televisie

Big Brother is weer in het land, en de spelregels zijn veranderd. Het publiek kan stemmen, niet op de blijvers, maar op de vertrekkers. De huisbewoners denken het omgekeerde. De minst populairen denken dat ze de grootste publiekslievelingen zijn. "Het is de smerigste streek die Big Brother ooit heeft uitgehaald en het is het hoogtepunt van wat je stilaan kunt omschrijven als sado-televisie," vindt Karl van den Broeck.

Big Brother is weer in het land. U had er wellicht niets van gemerkt, want de deining die Big Brother All Stars de afgelopen septembermaand veroorzaakte is in niets te vergelijken met de wervelstorm die na Big Brother I door Vlaanderen trok. De helden van toen bleken oersaaie kwieten en het mag dan al geen verwondering wekken dat de saaiste BV sinds Della Bossiers, Heidi (heeft ze ook een achternaam? Who cares...) het uiteindelijk haalde.

Begin oktober verraste Big Brother echter vriend en vijand. In de nieuwe reeks, waarin twaalf nieuwe kandidaten het spuuglelijke huis in Vilvoorde bevolken, worden de spelregels gewijzigd. Dat opent hilarische perspectieven. Mooi meegenomen is alvast dat u maar één keer moet kijken. Wat is er gaande? Voor de meerwaardezoekers onder u nog even een herhaling van de 'normale' spelregels. Elke week nomineren de BB-huisbewoners twee kandidaten van wie zij willen dat ze het huis moeten verlaten. Het publiek kan via sms een stem uitbrengen. Wie het meeste stemmen haalt, krijgt zijn 'exit'. Dit jaar wordt dat anders: het publiek nomineert niet de vertrekkers maar de blijvers. De bewoners in het huis denken dat wie niet door het publiek genomineerd wordt, ook immens populair is 'daarbuiten'. In feite worden ze door de Kanaal2-kijker uitgespuwd. Na vijf weken blijven er in het huis alleen bewoners over die absoluut niet in de smaak vallen. Alleen: zij denken dat ze ondertussen uitgegroeid zijn tot publiekslievelingen zonder weerga. Ergens in november zullen ze dus te horen krijgen dat ze allemaal, collectief, het huis uit gestampt zullen worden. Als honden in plaats van paradepaardjes. Dat is de cruciale uitzending. De andere mag u gerust overslaan.

Het is de smerigste streek die Big Brother ooit heeft uitgehaald en het is het hoogtepunt van wat je stilaan kunt omschrijven als sado-televisie. Olivier De Rijke, het programma waarin een troep wulpse deernen op een stinkend rijke edel(jonge)man in een kasteel wordt afgestuurd die daarna een gewone 'stielman' blijkt te zijn, hoort ook thuis in dit rijtje. Of neem Blind Date, het dating-programma van Ingeborg op VTM. In oorsprong had dat nog iets fris en frivools. Jonge mensen, op jacht naar een tof lief, werden er — na een leuk selectieproefje — op vakantie gestuurd met hun uitverkorene. Alles werd op video vastgelegd en de week nadien getoond. Meestal gebeurde er niks, soms werd er wat gefriemeld en er zou naar verluidt ooit één echt koppel zijn gevormd. Blind Date was onderhoudend en zelden ranzig. Maar nu, ettelijke seizoenen later, specialiseert Ingeborg zich in de 'hopeloze gevallen'. Ofwel zijn alle alleenstaande jongeren al eens op bezoek geweest in de studio's in Vilvoorde, ofwel worden de kandidaten geselecteerd op hun schlemiel- en troelagehalte. Het is schrijnend om zien hoe onhandige, klunzige mannen en hypernerveuze, gekwetste en al vaak bedrogen (of erger...) vrouwen te kijk worden gezet voor heel Vlaanderen. Wordt er tijdens die uitzendingen bewust niet op het publiek ingezoomd om te zien hoe ze niet lachen maar uitlachen?

Een paar weken geleden voerde Ingeborg Eva Pauwels op. Die is in (een bepaald soort) Vlaanderen alleen bekend omdat ze ooit Jacques Vermeire kon strikken en dumpen én omdat ze haar 'BV-carrière' herlanceerde door een enorme borstvergroting te laten uitvoeren. Haar deelname aan Blind Date was helemaal fake: ze ging op reis met een toffe knul, zwaaide wat met haar tetten en kwam nadien met haar vettigste lach tekst en uitleg geven bij de videobeelden. Eva Pauwels schikte zich welwillend in haar rol van mislukte BV. Het enige wat telde is wat prime- time media-aandacht. Wie weet sleept ze zo een cover van P-Magazine of Cover (het blad dat al in zijn titel zegt dat alleen de voorpagina enig belang heeft: de rest is vulsel). Ik wil er trouwens geld op verwedden dat de 'verliezende' kandidaten van Big Brother, die te kakken worden gezet voor heel Vlaanderen, uiteindelijk ook BV's zullen worden en toch naakt of halfnaakt op de cover van diezelfde bladen zullen staan. De BV-machine moet draaien en ze verslindt gezichten en lijven in een steeds schrikwekkender tempo.

Dit soort sado-televisie is eigenlijk ook het bewijs dat er geen bal klopt van het officiële discours van heel wat (commerciële) televisiemakers. Zij maken zogezegd tv voor de 'gewone man', zij hebben respect voor de smaak van Jan en Mie Modaal. De openbare omroepen zijn elitair en kijken neer op diezelfde 'mensen'. Zij willen de kijker 'opvoeden', hem om de oren slaan met hermetische programma's waar niemand op zit te wachten. Geef de kijker wat hij wil en dan zal de kijker wel kijken, is de boodschap. In realiteit lachen sommige tv-makers zich voortdurend een breuk met de onbeholpenheid, boersheid, hebzucht, losbandigheid van argeloze, vaak heel simpele mensen. Precies die mensen waar ze zo vaak de mond van vol hebben. Is daar iets mis mee? Niet noodzakelijk, al vraag ik me soms af of je kandidaten die bij Ingeborg een lief komen zoeken niet tegen zichzelf moet beschermen. Er is trouwens iets mis met de interesse van programmamakers voor 'de gewone man'. Hij wordt door hen aanbeden, maar tegelijk wordt hij afgeschilderd als een idioot en een gebrekkige.

(Even terzijde: ik vond De Leenane Trilogie van Het Toneelhuis en ZT Hollandia destijds een hele leuke toneelavond, maar waarom werd elke sociale context uit het stuk geweerd? Zo werden de kansarme inwoners van Leenane plots idiote, gestoorde, losbandige wildebrassen. Waarom ze zo gedegenereerd waren, kwamen we niet te weten. De oorspronkelijke tekst van Martin McDonagh is daar echter heel duidelijk over. Het gedrag van de personages spruit voort uit hun afkomst en omgeving, niet uit hun... genen. Naturalisme noemen ze dat, zeker? Een scheldwoord, voorwaar, in het moderne theater.)

Lachen met 'de gewone man' is niet het alleenrecht van hoger genoemde sado-programma's op de commerciële omroep, maar ook op de zender voor de meerwaardezoekers Canvas. Ver weg van 'de gewone man', zeg maar. In de gloria is het beste humoristische programma dat ooit op de Vlaamse tv te zien was. Dat zeg ik niet, dat zegt mijn collega en (mag ik het zeggen, Walter?) kameraad Walter Pauli op De Morgen in 'onze' krant (27 september 2003). Ik wil hem niet tegenspreken, zelfs niet na het bekijken van de herhalingen die dit najaar op Canvas lopen. Elke aflevering blijft hilarisch. Soms kom je gewoon niet meer bij van het lachen. Maar waarmee lach je? Met een man die een eenmansbuurtpatrouille organiseert om 'de verzuring' tegen te gaan en 'een mot op zijn bakkes' krijgt van zijn buurman. Met 'dagtrippers' die op een geëxalteerd toontje over hun hobby praten. Met een braaf koppel dat toch eens al die nieuwe seksgadgets wil uitproberen. Met argeloze burgers die iemand 'van televisie' gewillig in hun huis binnenlaten en hun leven overhoop laten gooien. In de gloria gaat verder waar programma's als Jambers, Man Bijt Hond en Afrit9 (meestal) ophouden. De maffe kantjes van de 'gewone man' worden uitvergroot en krijgen een klein draai waardoor ze onweerstaanbaar grappig worden_._ Lacht In de gloria de 'gewone man' uit? Ongetwijfeld, maar het blijft allemaal netjes binnen de krijtlijnen die hun illustere voorgangers Koot en Bie hebben getrokken en het blijft onweerstaanbaar grappig. Dat kan niet gezegd worden van Blind Date of Big Brother.

En toch. Misschien zijn de makers van In de gloria (of die van Big Brother) wel bang. Stel je voor dat ze zouden lachen met de kleine kantjes van... intellectuelen, captains of industry of politici. Met 'de elite' zeg maar. Kijk, daar zit ik nu eens op te wachten, zie. Een Big Brother met de 'kliek' van de Cogels Osylei: Kristien Hemmerechts en haar Casteleintje versus Frank Albers, Benno Barnard en Piet Piryns. Of Luk Perceval samen met Stany Crets en Walter Tillemans in het Vilvoordse huis. Of Rudy Collier en Peter Vandermeersch. Christian Van Thillo met Tony Mary. Bert Anciaux met Geert Bourgeois. Frans Boenders met Frank Vande Veire. Of Walter van den Broeck en Pieter De Buysser, voor mijn part. Of Mia De Vits met de baas van Ford-Genk. Zover zal het uiteraard nooit komen, maar het is wel opvallend dat er in de vier seizoenen dat Big Brother nu al loopt geen enkele intellectueel, kunstenaar, politicus of bedrijfsleider in het huis werd gedropt. Een van de gasten, Thierry (ook wel 'nonkel' genoemd; een nogal simpele maar luidruchtige Club Brugge-supporter) verveelde zich vorige keer zo erg dat hij dan maar het nieuwe boek van Herman Brusselmans begon te lezen. Een boek lezen, stel je voor!

Big Brother zou niet alleen 'op televisioneel gebied' interessant zijn, maar ook sociologisch, wanneer de deelnemers een dwarsdoorsnede van de bevolking zouden zijn. Rik Pinxten zou er met zijn discours over interculturaliteit ongetwijfeld een thesisonderwerp voor een van zijn studenten kunnen uitslepen.

En In de gloria zou toch ook eens de draak kunnen steken met de draaikonterij in de cultuursector, met het hielengelik of de naijver in de journalistiek, met de pronkzucht in de politiek, met de jargonitis-uit-eigenbelang van de wetenschap, met de rücksichtslosheid van het bedrijfsleven. Ik heb thuis nog een paar video's van Koot en Bie liggen, die waren daar méésterlijk in. Lachen met 'de gewone man' is me wat te gemakkelijk. De 'gewone man' verwacht niet anders dan dat 'de elite' op hem neerkijkt en hoort het hoongelach al lang niet meer. Lachen met de elite (intellectueel of niet) is riskanter. Voor programmamakers betekent dat lachen met zichzelf (of dacht u nu echt dat Big Brother gemaakt wordt door randdebielen?) of met hun bazen. En die hebben vaak iets minder gevoel voor humor. Wie lacht met de macht is subversief. Maar dàt is pas ouderwets, meneer. En ongezellig.

Een embryonale versie van dit artikel verscheen op 27 september 2003 in De Morgen.