Live-dvd's. Ons netvlies als wingewest

Kerstmis is weer voorbij, halleluja! De eeuwig groene bomen worden netjes afgetuigd en naar de kelder of het containerpark gebracht. Wat mij betreft, doen we hetzelfde met de lawine live-muziekdvd's die wij, argeloze muziekliefhebbers, over ons heen hebben gekregen. De beleefdheid gebood ons vriendelijk te grimlachen bij het uitpakken en even beleefd te mompelen "oh, leuk, die had ik nog niet". Maar ze zijn wat ze zijn: een vergiftigd geschenk, zoals een krat absint voor de sociale drinker of een boekenbon van duizend euro voor de occasionele lezer. Overdosis, overdaad, overdreven, over the top. Hoeveel muziek schuilt er nog in live-dvd's?

Dat er geld mee te rapen valt, hoeft geen betoog. De verkoop van cd's en muziekdvd's is op wereldschaal gestegen met 1,7 procent ten opzichte van 2003. Voor Jay Berman, topman van de International Federation of the Phonographic Industry (IFPI) is de reden duidelijk: "We zien tekenen dat de markt zich herpakt. Dat heeft te maken met de groei van muziekdvd's, met de betere verkoop van producten met een toegevoegde waarde." Muziekdvd's verkochten zelfs 26,6 procent beter. Ze vertegenwoordigen daarmee al 7,2 procent van de totale omzet van de muziekindustrie. In absolute cijfers steeg de verkoop van dit soort dvd's met twaalf miljoen tot ruim vijfenveertig miljoen euro. Muziekdvd's zijn dus big business geworden. De eerlijkheid gebiedt om te zeggen dat er geen onderscheid wordt gemaakt tussen live-dvd's en muziekdvd's met videoclips. Een inspectieronde op het internet en in de lokale muziekwinkels wijst er echter op dat de verdeling live- versus videoclipdvd's neerkomt op een 5/3 verhouding.

Is het een schande dat platenfirma's een nieuwe inkomstenbron aanboren? Absoluut niet. Geef me iets in handen dat me op een nieuwe manier van muziek kan laten genieten, en ik tast met plezier in de geldbuidel.Alleen maken live-dvd's hun dik gepromote status van next best thing voor nog geen centiem waar.

Live or let die

Plus beeld

Liggen ter tv-meubel: Pixies' Live at The Town And Country Club, London uit 1988 en Four Flicks van The Rolling Stones, een vierdelige dvd-box met fragmenten uit hun recentste wereldtournee waarin ze zowel grote sportstadions, theaters als clubs aandeden. The Rolling Stones hebben samen met Neil Young de fond gelegd van mijn muzikale bewustzijn. Pixies, op hun beurt, hebben me doen beseffen dat muziek gerust mag schuren en kraken zonder aan melodie of overtuigingskracht in te boeten. Ze klinken meer dan vijftien jaar later nog even fris. Op cd althans.

Pixies houden het livevrijsober, en maar goed ook. Een extravagante licht- en multimediashow zou enkel afbraak doen aan hun reputatie van rechttoe—rechtaan rockcombo. Het doet me plezier om de groep met zoveel (toen nog jeugdig) enthousiasme aan het werk te zien, dat wel. Ik zie dat Frank Black en de zijnen voluit gaan voor de overwinning op hun Engelse publiek. De goesting zit er alleszins in: vooral songs als 'Bone machine', 'Where is my mind' en uitsmijter 'Wild honey pie' tonen aan dat er toen nog lang geen sleet zat op hun spelplezier. Ik zie ook dat Black geen genoegen neemt met half werk. Hij schreeuwt zich de longen uit het lijf, en ook zijn maten transpireren duchtig, terwijl ze hun gitaren en andere instrumenten mishandelen alsof die er zelf om gevraagd hebben. Een Duitse fan steekt zijn enthousiasme over de Pixies-dvd niet onder stoelen of banken: "Manchmal meint man, direkt neben Frank Black auf der Bühne zu stehen". Inderdaad, het optreden is integraal opgenomen op videocamera van op de tweede rij of zelfs vlak voor het podium. Begeestering genoeg en op de songs valt niets aan te merken, maar 'meegezogen' word ik niet. Gevaarlijk zien ze er ook niet uit, ondanks Blacks doorweekte T-shirt, verwrongen gezichtsuitdrukking en verwoed geschreeuw. Maar niet getreurd, als historisch document zijn de jonge Pixies livemaar een halve teleurstelling. Conclusie: Pixies verdienen in dit geval nog net het voordeel van de twijfel.

The Rolling Stones, daarentegen, doen hun reputatie van rockiconen alle eer aan en gaan voor het Grote Gebaar … en gaan op dit vlak lelijk uit de bocht. Multi-angle camerastandpunten, splitscreens, de hele zwik telegenieke spitstechnologie wordt uit de kast gehaald. Een multimedialawine raast voorbij maar mijn muzikale radar geeft geen kik. Jagger is zijn hyperkinetische zelf, hij interageert met het publiek alsof hij er net een cursus volksmennerij op heeft zitten, maar de songs worden doorgaans routineus en ongeïnspireerd afgehaspeld. Zelfs de klassieke publiekslievelingen, zoals 'Angie', 'Start me up', 'Sympathy for the devil'of '(I can't get no) Satisfaction' blijven amper overeind wegens te kleurloos. Halverwege de drie shows trekken de Stones zich wel dieselgewijs op gang en gooien ze de roestige knoken los. Gaandeweg komt er zowaar wat schwung in de zaak, maar niet voldoende om er meer dan een middelmatige live-registratie van te maken.

Min beeld

Dan slagen audio only live-albums er geregeld nog in om de mystiek van optredens te vatten en weer te geven. Ze zijn niet zaligmakend - beluister eens de platgeproduceerde en -gecorrigeerde live-dubbelaar Show van The Cure en huiver - maar blijven vaak overeind door een paar onuitgegeven wereldnummers ('What Will You Say' van Jeff Buckley op het Glastonbury festival in '95!), rauwe versies van studionummers ('Sweet Jane' van Lou Reed op Rock 'n' Roll Animal!) of originele covers ('Fruit Tree' van Nick Drake door Tom Barman en Guy Van Nueten op Tom Barman - Guy Van Nueten: live!).

Live-dvd's bieden hetzelfde, maar dan plus beeld. Een goede zaak, toch? Nou, nee. Op het gevaar af pathetisch te klinken, verlang ik toch naar een vleugje mysterie, ik hoef geen pletwals van details. The Rolling Stones zijn niet echt een streling voor het oog meer, als ze het ooit al geweest zijn. Op zich is daar niets mis mee, maar Stones-fans die twee uren naar een close-up van Keith Richards' pokdalige tronie willen turen, hebben duidelijk niets beters te doen. Een vergelijkbare situatie bij Pixies. Zelfs de toen nog bevallige Kim Deal kan me nauwelijks bekoren. Bereikbaar en onbereikbaar tegelijk, maar het doet me niets. Live-albums bieden me tenminste bij momenten het alom bekende maar haast ongrijpbare op-de-slaapkamervloer-met-de-koptelefoon-op-en-genieten-maar gevoel.

Plus extra's

Tegen al mijn muziekminnende twijfels kunnen de  live-dvd's meestal als  tegengewicht een hoop extra's inbrengen. Pixies houden het bescheiden: een aantal videoclips van hun grootste hits, een half uur durende on-the-road documentaire, en Gouge, een documentaire van ongeveer een uur waarin zowel Pixies als collega's-muzikanten aan het woord komen. Zo wordt chronologisch het verhaal van Pixies verteld, hoe ze bekend geworden zijn en hoe ze tot stilstand zijn gekomen. Rockgoden (Bono, Thom Yorke, Bowie, PJ Harvey) struikelen in de interviews over elkaar heen om Pixies lof toe te zingen.

The Rolling Stones gaan een hink-stapsprong verder: Select-a-Stone, met verschillende camera's die elk groepslid het hele optreden door volgen, commentaar van de band op de ontstaansgeschiedenis van het nummer dat op dat moment aan het spelen is, Backstage Pass - een zorgvuldig georchestreerde blik achter de schermen, een aantal bonustracks, waaronder 'Bitch', 'Beast of Burden' en 'You Don't Have To Mean It', exclusive tour photo gallery, exclusive in-studio photo gallery, exclusive behind-the-scenes interview! Exclusief als de pest, dat wel, maar wat heb ik er in hemelsnaam aan, fan of niet? Het deel extra's blijft voer voor hardcore fans die ze wellicht maar één keer bekijken omdat ze dat nu eenmaal aan hun stand verplicht zijn.

Plus digitale perfectie

In recensies van live-dvd's ligt de nadruk te veel op de technische afwerking van de schijfjes.Is de Dolby Digital 5.1 sound wel kristalhelder genoeg? En hoe zit het met de compressiefactor, zijn er nergens irritante glitches in het beeld of buigt het beeld niet door naar de randen van het scherm? Natuurlijk geef ik de voorkeur aan een warm en rond geluid en zit ik niet te wachten op vervormd beeld. Veel kans zelfs dat de geluids- en beeldkwaliteit op de dvd een stuk hoger ligt dan die in de concertzaal of op de weide zelf: geluid en beeld worden recht van het mengpaneel de digitale studio ingesluisd en zo naar de huiskamer gebracht. Mogelijke stoorzenders (publiek, weersomstandigheden, slecht opgestelde geluidstoren) krijgen geen kans. Op dat vlak scoren Pixies en The Rolling Stones hoog. Netjes, loepzuiver, niets op aan te merken.

Maar dan rest de vraag: wat met de muziek? Wordt die niet verondersteld onze first love te zijn? En kan ik er zonder supersonisch home theatre system met bijhorende subwoofers ook van genieten? Daar komt zo goed als nooit een antwoord op, afgezien van de uitgepuurde clichés zoals 'een stevige versie'van nummer X, 'het zeer meezingbare' Yof een 'aanstekers-in-de-lucht-moment'bij song Z. Ik wil hier geen beschuldigende wijs- of middenvinger opsteken naar mensen die de moeite nemen om
live-dvd's tegen het licht te houden. Waarschijnlijk zijn zij even muziekminnend als u en ik. Maar je moet roeien met de riemen die je hebt. Als er weinig (positiefs) over de muziek op zich te vertellen valt, dan is het beter om een diplomatische stilte in te lassen en het maar over iets anders te hebben. Het minst belangrijke aspect dus: de technische afwerking.

Min gevoel

Een live-dvd kost even veel als een concertticket en is gefundenes Fressen voor mensen die het een hele opdracht vinden om hun leven als couch potato even te doorbreken. Toegegeven, vanuit de woonkamer hoef je het geworstel aan de ingang en voor het podium niet te doorstaan en word je niet het slachtoffer van de soms twijfelachtige persoonlijke hygiëne van sommige concertbezoekers. Maar je moet het evengoed stellen zonder heupwiegende meisjes, hun parfum en de terloopse blikken van verstandhouding. En wat dan met het opgewonden gegons van het publiek op het moment dat de artiesten het podium betreden? Of de adrenaline-opstoot tijdens de intro van die ene song waarop je al het hele optreden aan het wachten was? Misschien zijn al deze momenten even artificieel als de dvd-beeldenstroom op je scherm en netvlies, maar ze zijn niettemin voer voor je herinneringencatalogus. Je weet dat die momenten gaan komen, maar je geniet er niet minder om.

Zijn onze huiskamers dan hermetisch gesloten ruimtes waar het alom geprezen live-gevoel moeilijk binnen kan sluipen? Ik vrees van wel. En op een beelddrager wordt het helemaal een hachelijke onderneming. Net zoals een glimp van een stukje lingerie oneindig pikanter is dan het zoveelste close-up van een porno-actrice die zich vastbijt in haar tegenspeler (m/v), is de 'muziek zelf'veel opwindender dan het visuele precisiebombardement op mijn netvlies. En dat is net mijn probleem met live-dvd's: ze leiden me af van de muziek. Dat is zeker het geval bij Pixies; als live-cd had dit optreden best een plaats in menig platenkast verdiend. Bij de Stones stelt dit probleem zich minder: zelfs als 'gewone' live-cd was het  absoluut geen hoogvlieger geweest. Hey, it's only entertainment, hoor ik de platenfirma al morren. Geen probleem, maar als ik geluids- en beeldbehang wil, dan kijk ik wel naar Idool 2004 of de Notenclub. Ook goed gezongen, ook netjes geproduceerd, ook mooi binnen de lijntjes gekleurd.

Plus doel

Of zijn live-dvd's dan toch nog iets anders? Zijn ze wél ergens goed voor? Zeker, ze kunnen de live-ervaring enigszins dichter brengen bij mensen die niet binnen een straal van honderd kilometer rond een grote concertzaal of -weide wonen. Ze zouden een uitgelezen kans kunnen zijn om muzikale helden eens in alle rust te aanschouwen in plaats van genoegen te moeten nemen met het te korte verslag van Rock Werchter of Pukkelpop tijdens het journaal. Maar dat is natuurlijk bullshit. Het tegenovergestelde is waar: live-dvd's doen me absoluut géén zin krijgen om me uit de sofa te hijsen en groepen eens live aan het werk te zien. "Oh, is het dat maar? Niets speciaals, ik ben blij dat ik gewoon thuis ben gebleven."

Ze zijn ook goed voor trouwe fans, die krijgen waar ze om vragen: alles wat maar van dicht of ver met hun idolen te maken heeft. Een zoethoudertje tussen het betere (studio)werk in is dan mooi meegenomen. Tja, hier valt weinig tegen in te brengen. Wie 's ochtends wakker wordt onder een Rolling Stones-donsdeken, ontbijt op een RS-placemat en koffie drinkt uit een RS-koffiekop, zal er zeker niet om treuren als er een mooi vormgegeven — dat wel — vierdelige dvd-box in zijn RS-kast prijkt.

Met een beetje goede wil kunnen live-dvd's beschouwd worden als een extra dimensie aan het repertoire van de artiest, als de missing link tussen diens studiowerk en concerten. Maar als de som der delen (geluid + beeld + live-gevoel) een negatief saldo oplevert, wordt de missing link een overbodige link.

Ook als archiefmateriaal zouden ze niet misstaan, ideaal voor wie de artiest in kwestie nooit aan het werk gezien heeft wegens nog niet geboren (de muziekliefhebber) of te vroeg gestorven (de artiest). Enige probleem is dat de mystiek rond de artiest en zijn repertoire na een nummer of drie kapotgevisualiseerd is en dat je bewuste archief een vaste stek krijgt in de kelder, naast de even fake kerstboom.

Beginnende muzikanten kunnen in alle rust de podiumprésence van de frontman of —vrouw analyseren. Prille gitaristen kunnen de vingerzettingen van de professionals observeren en ze vertraagd of in infinite repeat afspelen tot ze het onder de knie hebben. Een pak gemakkelijker dan partituurboekjes uit te pluizen of slecht afgedrukte tablaturen van op het internet in te studeren. Aan hen zeg ik: "neem je gitaar, speel tot je vingers bloeden, trommel een paar gelijkgestemden op en maak het lokale jeugdhuis onveilig. Een muzikale identiteit vind je niet in een duizendtal sporen op een muziek-dvd. Die brengt alleen maar de vaststelling dat perfectie (cfr. The Rolling Stones) oersaai kan zijn en dat de enige Frank Black, Frank Black zélf is. The truth is out there, en zelfs als je die niet vindt, hou je er misschien nog een knap lief aan over."

Min tijd/ruimte

Live-dvd's zijn voorbestemd om één keer bekeken te worden; de snelle honger gestild. Doorgaans verdwijnen ze daarna als relikwieën van de goede smaak in de kast om er nog een à twee keer per jaar uitgehaald te worden als een verwante ziel ze wil lenen. Misschien, heel misschien worden ze alsnog vanonder het stof gehaald als de lenteschoonmaak eraan komt en kunnen ze dienstdoen als achtergrondmuziek bij het vervolg van de werkzaamheden. Dvd's smeken om vanuit je luie zetel bekeken te worden op je tv of hoogstens op je pc of laptop. Laat dat nu net die ene plaats zijn waar live-muziek absoluut niet tot zijn recht komt. Het enige wat er dan op zit, is luid mee te joelen met het publiek. Het kan je adrenalinepeil misschien gedurende een hartslag of twee de hoogte indrijven, maar meer dan verwijtende blikken van je huisgenoten zal het niet opleveren.

Net zoals de wonderlijke eigenschap 'geduld', zijn dvd's in hun mogelijkheden beperkt in tijd en ruimte. Toegegeven, ook bij een live-concert is het niet altijd gemakkelijk om twee uren of langer aandachtig te blijven, en zeker niet als er op het podium onnodig geneuzeld, gepingeld of uitgemolken wordt. Hoewel de omstandigheden in de huiskamer heel wat comfortabeler zijn, worden die paar uren een ware beproeving en vergt het heel wat zelfbeheersing om de skip-toets op de afstandsbediening te laten voor wat hij is. En geduld is een overbodige eigenschap wanneer het op live-muziek aankomt. Live-muziek moet je meteen bij de keel, haren of ballen grijpen. Erop of eronder, take no prisoners.

De enige plaats waar vertoning tot zijn recht zou kunnen komen, is in het openbaar, maar daar steekt de copyrightwetgeving vooralsnog een stokje voor, ondanks het nieuwe paradepaardje 'creative commons' . Of je moet ervoor betalen, natuurlijk. Dat dit kan werken, werd vorig jaar op oorsuizende wijze bewezen in de Ancienne Belgique. Shellac, heruitvinders van de treble draaiknop op gitaarversterkers, vergastten er hun publiek vóór het optreden op een snoeiharde live-video van Big Black, de ter ziele gegane noise-rockbende van Shellac-lid Steve Albini, in een zaaltje op een groot scherm. Geen halfbakken voorprogramma, maar één lillende brok lawaai die het publiek al omver had geblazen nog voor het Shellac-trio ook maar een voet op het podium had gezet.

Als deze gulden middenweg je niets zegt, begeef je dan nu in gestrekte pas naar de tweedehands muziekwinkel. Verkoop die live-dvd's, schaf je de fantastische live-plaat Get Yer Yayas Out aan van The Rolling Stones of een van de talloze bootlegs van Pixies, denk er de beelden zelf bij. En don't look back in anger.

Pixies

Live (V2 Labels 2004)

The Rolling Stones

Four Flicks (Warner 2004)