Lichtheid = diepgang - zwaarte

De eerste zwaluw die de lente maakt.

De kringelende dans van een sigaret.

‘Ruisseau’, Frans voor ‘beekje’, maar dan met kwikzilveren lenigheid.

Pierke Pierlala, de Gentse marionet.

Je vingertop over de iPad: speels, parmantig, nonchalant.

Allemaal zijn het beelden van lichtheid: het onderwerp van dit nummer. Waarom lichtheid? De wereld is een tranendal, geen mens weet wat het worden zal. En ook de kunst heet vaak zwaar, eindeloos problematiserend, louter een spiegel die de complexiteit van de wereld nog verdiept. Vermoeiend. Alsof het de laatste loodjes zijn.

Nochtans leven we misschien wel in de lichtste aller eeuwen. Het industriële tijdperk van staal, zware machines en beton is voorgoed ingehaald door de economie van de simpele touch, van ongrijpbare digitale informatie. Soms lijkt het echter alsof we tegen de zwaarmoedigheid enkel terugvechten met bezwaren. Of met het grote fun-kanon. Burleske shows, vrolijke cantussen en stand-up comedy met de voorhamer verpletterende luchtigheid, aanslagen op de fijnzinnigheid.

De lichtheid die we met dit nummer zoeken, is van een heel andere aard. Het gaat ons om kunst als licht gebaar: niet tegen, maar met het existentiële gewicht van het leven; als antwoord op loze gewichtigheid. Charlie Chaplin blijft daarvan de heraut. Zijn werk was licht, maar niet dom, laat staan oppervlakkig. Hij huppelde door de crisis. Hij gaf het leed een lach, zonder het te ontkennen. En net dat is lichtheid: niet happy happy doen, maar de depressie even omspelen met een pirouette, een kwinkslag, een utopisch geloof.

Daarin falen, doen we allemaal. Maar sommigen kunnen dat altijd beter. Bert Bultinck schreef in dat licht een essay over de Amerikaanse schrijver David Foster Wallace, naar aanleiding van de Nederlandse vertaling van diens onafgewerkte laatste roman, De bleke koning. Wallace’ depressie leidde in 2008 tot zelfmoord, maar niet dan nadat hij een levenslang gevecht had gevoerd met zijn literaire luciditeit. Een twintigtal andere kunstenaars geven hun lichtende voorbeelden.

En voor wie zoveel lichtheid een beetje ondraaglijk wordt, is er Marc Holthofs splijtende essay over Vier en televisie. Of een verfrissend interview met Luc Delrue, intendant van museum M, dat geen kat in de culturele sector licht zal vergeten.