Leonard Cohen: romanticus op jaren

Door op Thu Feb 16 2012 12:18:38 GMT+0000

Eind januari 2012 verscheen Old Ideas, het nieuwe album van Leonard Cohen. De Canadees blijkt nog steeds dezelfde donkere ziel als vanouds, maar dan in een meer bedaarde versie. Op zijn 77e begint Cohen tot de jaren te komen dat hij de banaliteit van het leven aanvaardt.

Cohen werkte voor Old Ideas samen met een aantal muzikanten van zijn opgemerkte wereldtournees van 2008, 2009 en 2010. Het elektronische synthesizergeluid van voorheen is grotendeels achterwege gelaten. Hier en daar klinkt zelfs een bluesy toets. De arrangementen en/of begeleiding van Dino Soldo, Patrick Leonard, Sharon Robinson en de Webb Sisters doen af en toe denken aan het romantische geluid van Recent Songs (1979). Het is ook een blij weerzien met Jennifer Warnes, jarenlang een van Cohens meest dierbare backing vocals.

En Cohen zelf? Die blijft zijn persoon en zijn kunstenaarschap in een mysterieuze waas hullen. Tijdens drie exclusieve persvoorstellingen (in Parijs, Londen en New York) maakte hij er een sport van om nagenoeg elke vraag ontwijkend of met een kwinkslag te beantwoorden. Dat is niet nieuw. Van bij het begin van zijn carrière heeft hij menig journalist in zijn hemd gezet, terwijl hij in zijn werk een stuk directer is. De poëzie en de muziek moeten voor zich spreken. Zo gaat dat bij romantici.

DE VLUCHTELING

Het nieuwe album Old Ideas kan zelfs opgevat worden als een impliciet antwoord op de mediatisering van Cohens imago tijdens zijn recente wereldtournees.

50_Mus_Cohen.jpg

Op de twee live-cd’s die Old Ideas voorafgingen, werd een terugkerend beeld van Cohen bevestigd en uitvergroot: dat van de oude, wijze en donkere bard. Die dark romantic-enscenering mag je zelfs letterlijk begrijpen: op de hoes van Live in London staat Cohen in het halfduister, en op Songs from the Road is hij slechts een op de rug gefotografeerd silhouet. Het contrast met Old Ideas is treffend. Cohen staat hier in het volle licht. Felle rode en groene kleuren domineren. Twee jaar na zijn laatste concert in Vegas en maar liefst acht jaar na Dear Heather neemt hij weer zelf het woord. De inzet is een vereenzelviging tussen de mens en de kunstenaar. Het is een thema dat als een rode draad door zijn oeuvre loopt. Al in zijn poëziebundel Parasites of Heaven uit 1964 schreef hij: ‘Leonard hasn’t been the same since he wandered from his name.’

Dat betekent niet dat Cohen zijn romantische signatuur op Old Ideas heeft uitgewist, wel integendeel. Het meest intens komt ze tot uiting in de ervaring van het exces. Cohen zocht die altijd al op – in geweld, dood, seksualiteit of religie – maar zeker op dit nieuwe album is ze alomtegenwoordig. Een belangrijk neveneffect ervan is een overgevoelig zelfbewustzijn, dat bij Cohen nog versterkt wordt door zijn Joodse en Canadese achtergrond. In ‘Going Home’ bijvoorbeeld gaat het over niets anders. De kunstenaar richt zich tot de mens die hij zelf is:

I love to speak with Leonard

He’s a sportsman and a shepherd

He’s a lazy bastard

Living in a suit.

De eigen identiteit wordt voortdurend in twijfel getrokken, tot een gevoel van ontreddering gaat domineren. Het is dan ook geen toeval dat dat het eerste nummer is van het nieuwe album. De ironische toon waarop Cohen zijn ik onderzoekt, laat hem toe om een veilige afstand in te stellen. Die afstand opent op zijn beurt een intiem register. Het is via verschillende ‘transgressieve’ wegen dat Cohen steeds weer tracht door te dringen tot een authentiek gevoel. Kort gezegd is dat hoe de kunst inwerkt op de mens. Daar staat ook de banjo voor in ‘Banjo’: ‘Its duty is to harm me, my duty is to know.’ Alleen als een vluchteling kan je tot waarachtige liefde komen, zong Cohen ooit: schoonheid is enkel mogelijk als ze broken down is. Die hulpeloosheid klinkt ook door in ‘Show me the Place’, het derde nummer op Old Ideas. De nietigheid primeert:

Show me the place where you want your slave to go

Show me the place help me roll away the stone

Show me the place I can’t move this thing alone

OPA LEONARD

Is er sinds 1964 dan niets veranderd? Toch wel. Het intieme gevoel is er niet enkel meer een van ontreddering in de storm, maar ook een van aanvaarding in de rust die daarop volgt. In ‘A Thousand Kisses Deep’ (een tekst uit Ten New Songs van 2001, die Cohen steevast reciteerde op zijn concerten) klinkt het zo: ‘You lose your grip, and then you slip into the Masterpiece’. Loslaten is de kunst. Meer nog dan in Ten New Songs spreekt uit Old Ideas de gelatenheid van een oude man, een gevoel van berusting. ‘It’s the position of the man standing up in the face of something that is irrevocable and unyielding and singing about it. It’s the position the Greek, Zorba, had. When things get really bad, you just raise your glass and stamp your feet and do a little jig. That’s about all you can do.’ Het harde lijden maakt af en toe plaats voor een helend gebaar.Zoals in Lullaby, waarin een grootvader aan het woord lijkt die sussende taal spreekt.

50_Mus_Cohen2.jpgOld Ideas is een terugkeer naar de essentie, ontdaan van franjes. ‘A manual for living with defeat’, zoals Cohen het zelf verwoordt. Het is dan ook niet verwonderlijk dat een thema als de dood erg nadrukkelijk aanwezig is. Alleen al titels als ‘Going Home’, ‘Amen’, of ‘Show me the Place’ (Cohens favoriet) laten weinig aan de verbeelding over.

Voor de rest is Old Ideas natuurlijk ook en vooral vintage Cohen, met een aantal klassieke romantische thema’s als de tragische Liebestod, gespannen machtsverhoudingen, en een irrationele of visionaire inspiratie. Cohens stemgeluid lijkt dat alles in zich op te zuigen. Zowel de instrumentatie als de achtergrondzang zijn netjes gedoseerd en dienen de intensiteit en de geloofwaardigheid van de vertolking. Cohens stem liegt niet: ze is het lichamelijke bewijs van het leven dat geleden is. Ze verenigt de kunstenaar en de mens, het exces en de nieuwe bedaardheid. Veel van de songs zijn trouwens eerder spoken poems, wat Cohen tegenwoordig beter afgaat dan gezongen nummers, zoals ‘Crazy to Love You’ (dat eerder verscheen op Blue Alert, een album van Anjani Thomas). In ‘Darkness’ en ‘Different Sides’ laat hij zich van zijn grauwste kant horen: ‘Winning you was easy, but the darkness was the price.’

OUDE IDEEËN

De songs van Old Ideas zijn niet allemaal nagelnieuw, maar het resultaat van vele jaren rijping. De ‘old ideas’ in de titel zijn echter ook de oorspronkelijke ideeën waar Cohen als kunstenaar toegang toe heeft. Toen Pulp-frontman Jarvis Cocker, interviewer van dienst op de persmeeting in Londen, aan Cohen vroeg waarom hij net die titel had gekozen, luidde het antwoord: ‘I do not know why, but I do not feel anymore to have access to any idea. Perhaps the oldest idea in life is just the fact that there is nothing more important than to carry on.’ Het unieke bij Cohen zit ‘m niet in het spectaculaire, maar in hoe hij het banale en het onooglijke centraal durft te stellen. In de cultuur van de kick wordt dat banale vaak over het hoofd gezien, terwijl het in de feiten net veel prominenter is geworden. Het is ietwat dubbel: enerzijds het banale, anderzijds het exces. Maar daar komt het wel op neer: de banaliteit wordt bij Cohen doorgedreven tot het uiterste. Met Old Ideas slaagt hij er af en toe in om ze daadwerkelijk te aanvaarden.

Francis Mus (KU Leuven) schreef een proefschrift over internationalisering in de Belgische avant-garde en interesseert zich (vooral) voor Belgische en hedendaagse Franstalige literatuur.