Kinderteelt

‘In Artis ken ik ’n oppasser die met de tijgers weet om te gaan. Een ander is geschikt voor de vogels. Ook de kunstmatige vischteelt heeft z’n specialiteiten. Maar kinderen houdt ieder.’ Zo schreef Multatuli in 1862, honderdvijftig jaar geleden, de simpele menselijke voortplanting af, en pootte hij het idee ‘opvoeding’ in de plaats. Zo voorspelde hij tegelijk, met enig cynisme, misschien ook wel de overbevolking van deze eeuw. ‘Het is zonderling dat zoovele menschen zich verstouten kinderen te hebben’, waarschuwde hij nog.

Maar nee, tot een examen voor ouderschap is het nooit gekomen. Vanzelfsprekend is een numerus clausus taboe. Omdat kinderen een basisrecht vormen. Dixit artikel 16 van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens: ‘Zonder enige beperking (…) hebben mannen en vrouwen van huwbare leeftijd het recht (…) een gezin te stichten.’

En nu zitten we er dus mee, met al die kinderen. Tot niet zo lang vóór Multatuli bestonden ze helemaal niet. Toen waren kinderen nog gewoon fabrieksarbeiders zoals wij allen, met dat verschil dat ze nog wat moesten groeien. Nu vormen kinderen een soort. Een bedreigde soort, zo lijkt het soms, ook al zijn ze numeriek aan de macht. Kinderen zijn kwetsbare speciallekes met eigen verlangens, eigen aandachtspunten, eigen voedingssupplementen, een eigen Universele Verklaring van de Rechten van het Kind, en ja, een eigen cultuur.

Kindercultuur is het vergrootglas op hoe de wereld eraan toe is

Laten we het dáár eens over hebben, dachten we bij rekto:verso. Niet voor de kinderen – ze krijgen al genoeg aandacht – maar voor onszelf. Kindercultuur is nu eenmaal de hoax van de eeuw. Houten speelgoed, voorgesneden minifruitjes, kampen ‘mindfulness for kids’, elektrische Hummertjes om zelf in rond te sjezen: het geeft zich allemaal uit als het beste wat kinderen zich kunnen wensen voor een stralende toekomst, maar uiteindelijk zegt het vooral veel over onszelf, volwassenen. Kindercultuur, dat zijn wij. Kindercultuur is het vergroot-glas op hoe de wereld eraan toe is, zoals wij hem hebben gemodelleerd of nog altijd dromen. Het is onze machine, die de kinderen moet produceren die wij ons wensen.

Natuurlijk lukt dat nooit helemaal. Dat moet je ‘de jeugd van tegenwoordig’ wel nageven. Maar het maakt onze pogingen niet minder dwingend. Wat verlangen wij van onze kinderen? En hoe uit zich dat in onze kindercultuur?

Tom Van Imschoot, Arne De Winde en Tom Lambeens vinden meerdere antwoorden in de rekken van de speelgoedwinkel: die blaken van verzadiging, normaliteitscultuur, infantiel consumentisme. Voor Gerda Dendooven en Hans Bourlon ligt het gedeelde antwoord dan weer in betutteling en versofting: ‘Vroeger zongen wij: “Papegaai is ziek en hij moet sterven.” Tegenwoordig is dat: “Hij is ziek en hij moet een medicamentje krijgen.’” Virginie Platteau verklaart in haar analyse van onze opvoedingscultuur hoe dat komt. Eigenlijk zijn we doodsbang. Bang dat we in het ‘kinderen houden’ een fout zullen maken voor het leven. Dat komt ervan, in een prestatiegerichte participatiemaatschappij. Iedereen moet het zelf waarmaken, maar kinderen geven we daarom minder vrijheid en vertrouwen om dat zelf te ontdekken. Of leveren we hen er juist veel meer aan uit?

Backing the winners

‘The Voice Kids is de jonge talentenjacht waarbij het gaat om echt talent. Alleen the best of the best is goed genoeg; de beste stem en de juiste uitstraling, daar draait het om.’ De aankondiging van de Nederlandse The Voice Kids laat weinig aan de verbeelding over. Was Kinderen voor Kinderen ooit nog een wedstrijd in groep – Vlaanderen tegen Nederland – dan is The Voice Kids de ultieme individuele test.

Het basisprincipe achter het zangprogramma klinkt een beetje als het motto van de nieuwe Vlaamse regering: ‘backing the winners’. In de Vlaamse versie, nu elke vrijdag op VTM, wordt het kruim eruit gepikt door coaches Natalia, Sean en Regi, die het doorheen de reeks – tegen elkaar op – nog zullen versterken voor de ‘battles’. Kunsteducatie als afvalkoers, zeg maar, gemikt op een verkoopbaar product: de single als ultieme initiatie in het volwassen leven. Zegt presentatrice An Lemmens tegen de twaalfjarige Otice: ‘Dus niet meer gewoon thuis alleen zingen, hè? Vanaf nu voor heel ons land, hè? Anders ben je een dikke egoïst die gewoon je stem voor jezelf houdt!’ Otice knikt, vol landsbelang.

The Voice Kids kan maar moeilijk verbergen dat het een doorslagje is van een volwassen tv-programma. Daar drijft het succes op: de ontwapenende schattigheid of de massieve ernst waarmee kinderen grotemensendingen imiteren. De vaktermen die de juryleden niet weten te vertalen, nemen de kameraadjes kandidaatjes er maar bij. Dit is nu eenmaal hoe het gaat, van Eurosong for Kids tot Idol Kids: hét televisionele basisformat voor programma’s met kinderen in de spotlights is de copycat geworden. Gewoon een bewezen succesformule doorhoesten naar kleiner grut. Zelfs Kinderen voor Kinderen zingt tegenwoordig de song ‘Leren voor Idool’: ‘Ik wil dansen op tv, met de wereld aan mijn voeten, zodat als ik loop op straat, alle mensen mij begroeten.’ Wat is er eigenlijk van Kathy Lindekens geworden?

Multatuli heeft wel en geen gelijk gekregen. Zoals ieder kinderen houdt, zo creëert nu ook ieder cultuur met en voor kinderen. Lang niet altijd gaat het daarbij om de kinderen zelf, wel om hun grote ogen. Die laten zich niet enkel verlekkeren, maar ook lekker te gelde maken. Tegelijk is daarmee, zoals ooit ‘de kunstmatige vischteelt’, wél een hele gespecialiseerde ‘kinderteelt’ ontstaan. Van Kind en Gezin tot het betere jeugdtheater, van pretparken tot schoolcultuur: te ruim voor één nummer, maar wel boeiend genoeg om in elk artikel voorbij de oppositie kind-volwassene te proberen denken.

Omdat kinderen altijd op de eerste plaats moeten komen, start rekto:verso zijn nummers voortaan met zijn themadossier. Begin evenwel met de colofon. Ook de redactie is stevig vernieuwd en versterkt. Vergeef ons, lief nageslacht, voor al die uren die we niet in jullie stoppen, maar in cultuur en kritiek. Fouten voor het leven maakt iedereen.