Gorky door Gorki

Door Roel Vande Winkel, op Thu Apr 12 2007 08:49:38 GMT+0000

Luc De Vos is niet meer. Nu rest alleen nog ons archief, zoals dit artikel over Gorki uit 2007: 'In september lanceert de Ancienne Belgique REWIND. In deze concertreeks voeren Belgische groepen hun belangrijkste album integraal uit. Royalty in Exile (1990) bijt de spits af en brengt de The Scabs na ruim tien jaar even weer samen. Dan volgt Gorky (1992). Deze klassieker wordt echter niet door de originele bezetting vertolkt. Diepe waters scheiden zanger-gitarist Luc De Vos van drummer Geert Bonne en bassist Wouter De Schutter. 'Vosje' komt dus met de band die hij na het ontbinden van Gorky oprichtte. Maar kan Gorki Gorky ook tot leven brengen? En vooral: heeft De Vos daar echt zin in?'

Wie de carrière van Luc De Vos een beetje volgt, weet dat het niet evident is om uitgerekend Gorky in de REWIND-reeks aan te treffen. Niet dat een ander album meer in aanmerking komt. Vriend en vijand zijn het eens: dit debuut steekt met kop en schouders uit boven alle cd's die De Vos nadien uitbracht met Gorki, of met andere projecten als Electric Buffalo. Uitgerekend met die consensus blijkt De Vos het vaak moeilijk te hebben.

Met het REWIND-initiatief sluit de AB aan bij een internationale trend die jaren geleden werd ingezet door David Bowie en die recenter ook door het Britse ATP-festival werd overgenomen. Het staat nu modieus om als gevestigd artiest een eigen album volledig te brengen, als betrof het een klassiek concerto. Recente voorbeelden van performers die hun pièce de résistance live integraal vertolken, zijn Lou Reed (Berlin), Metallica (Master of Puppets) en Sonic Youth (Daydream Nation). Dergelijke concerten dragen bij tot een proces van canonisering. Het gaat om de publieke erkenning van de status die een zanger of groep heeft verworven, maar vooral om het bevestigen van de bijzondere positie van een specifiek album in de muziekgeschiedenis. Uitgerekend met dat proces blijkt Luc De Vos meer moeilijkheden te hebben dan Guy Swinnen, die Royalty in Exile op zijn website probleemloos omschrijft als het 'meesterwerk' van The Scabs.

Om valse nostalgie kordaat de nek om te wringen: Gorky-de-band was geen supergroep. Het trio De Vos, Bonne en De Schutter haalde weliswaar een derde plaats op Humo's Rock Rally (1990), maar kon live vaak niet overtuigen. De groep werd nauwelijks een jaar voor de doorbraak opgericht. Dat merkte je ook aan het onzekere samenspel en aan de aarzelende podiumpresentatie. Maar de groep had een troef in handen die alle andere onvolkomenheden tenietdeed. Hij beschikte over songmateriaal waar Luc De Vos al jaren aan had geschaafd. Gorky had songs die de groep in maturiteit overklasten: sterke melodieën, teksten die ronduit uniek waren. De Vos deed geen moeite om de invloeden van Noord-Nederlanders als Reve, de Tröckener Kecks en The Scene te verbergen. Vanuit zijn eigen achtergrond creëerde hij er echter een eigen universum mee. 'Sterren komen, sterren gaan, alleen Elvis blijft bestaan': een karamellenvers dat niemand helemaal begrijpt, maar dat ook na honderd luisterbeurten naar de keel grijpt.

Dat De Vos en co hun nummers in een sterke debuutplaat wisten te persen, was ook de verdienste van producer Wouter Van Belle. De hulp van uitstekende studiomuzikanten als Patrick Riguelle, Marc Bonne en Wigbert Van Lierde werd ingeroepen. Van Belle leverde zelf bijvoorbeeld de pianopartij voor 'Mia'. Het is, zonder de rol van de originele groepsleden te minimaliseren, deels aan deze omkadering te danken dat het jonge Gorky in 1991 een aantal onwaarschijnlijk sterke nummers de wereld instuurde. Veruit de bekendste zijn de singles 'Anja', 'Lieve kleine piranha', 'Soms vraagt een mens zich af', 'Wacht niet te lang' en natuurlijk 'Mia'. Dat dit nummer nooit op single werd uitgebracht, is opmerkelijk, maar niet ongewoon voor de vreemde politiek van Gorky en de platenmaatschappij. Net als The Smiths, een van de andere grote voorbeelden van De Vos, presteerde Gorky het om sommige van de sterkste nummers bijna weg te moffelen. Een van de allerbeste songs die De Vos ooit schreef, de kale maar krachtige gitaarsong 'Ria', was enkel terug te vinden als extraatje op de single 'Lieve kleine piranha'. En voor 'Ooit was ik een soldaat', volgens een poll op de Gorki-website het beste nummer dat Gorky/Gorki ooit maakte, moet je al naar de live-mini-cd Boterhammen teruggrijpen.

Boterhammen was de registratie van een Boterhammen in het Park-concert (net als REWIND een project van de AB) van september 1992. De liveopname liet horen hoe de groep zichzelf tijdens het semiakoestische parkconcert oversteeg. Met drie extra livemuzikanten en gastzanger Rick De Leeuw — in de pre-Woestijnvisdagen enkel bekend als zanger van de Tröckener Kecks — werd een prachtige set afgewerkt. De groep was duidelijk gegroeid en 'Ooit was ik een soldaat' scheen een veelbelovende stap richting een nieuw album. De toekomst zag er dus uiterst veelbelovend uit. Enkele maanden later, in januari 1993, besloot Luc De Vos de groep echter te ontbinden en zich met nieuwe muzikanten te omringen. Op vraag van de platenmaatschappij werd niet gekozen voor de nieuwe groepsnaam 'Luc De Vos en Vrienden', maar wel voor Gorki. Nog datzelfde jaar bracht deze nieuwe formatie Hij leeft uit. Strikt gezien een debuut, maar, getuige de gouden plaat die men al in voorverkoop haalde, algemeen beschouwd als de opvolger van Gorky.

Gorki viert in 2008 zijn vijftiende verjaardag en heeft Gorky ruimschoots overleefd. De groep heeft in die periode verscheidene albums uitgebracht. Slecht waren die albums nooit, maar de vergelijking met Gorky konden ze niet doorstaan. Ook de soms knappe singles, zoals 'Punk is dood' en 'Wie zal er voor de kinderen zorgen', slaagden er niet in de cultstatus van de Gorky-klassiekers te evenaren. Dat het grote publiek de nummers van Gorky memorabeler vindt dan die van Gorki, is duidelijk. In het door Radio 1-luisteraars samengestelde overzicht van de beste 100 Belgische songs aller tijden (100 op 1) vond men ook in 2006 twee nummers van Gorky, maar geen van Gorki. 'Mia' stond, na vier jaar op de eerste plaats te hebben gestaan, op twee (na Jacques Brels 'Ne me quitte pas') en werd gezelschap gehouden door 'Anja'. De keuze voor Brel geeft al aan dat het Radio 1-publiek wat ouder en bezadigder is dan bijvoorbeeld de luisteraars van Studio Brussel. Maar zelfsbij dat jongere publiek is Gorky nog altijd populair. In de Tijdloze 100 van Studio Brussel diende 'Mia' eind 2006 als beste internationale song aller tijden alleen Nirvana's 'Smells Like Teen Spirit' voor zich te dulden. Ook hier was 'Mia' geen eendagsvlieg: het bezette de vorige vijf jaren de eerste of tweede plaats. Verder heeft Gorky's debuut ook in de Album 100 van Studio Brussel een stek veroverd. Van Hij leeft of latere Gorki-albums geen spoor.

Luc De Vos heeft het duidelijk moeilijk met die stiefmoederlijke behandeling van zijn recentere werk. De zanger worstelt al jaren met zijn erfenis, met de publieke voorkeur voor zijn debuut en met de erestatus van 'Mia' in het bijzonder. Enerzijds riep de zanger einde 2006 nog op om 'Mia' niet nog maar eens naar de eerste plaats van 100 op 1 en De Tijdloze 100 te stemmen. Anderzijds brengt hij tijdens Gorki-concerten nu wel weer een aan het origineel getrouwe versie van dat nummer, dat in het verleden vaak afgeraffeld werd. Het is geen haat-liefdeverhouding, maar, zoals De Vos in een aflevering van De laatste show aangaf, de tweestrijd van een vader die zijn kinderen allemaal even graag ziet. Hij is trots op de oudste maar begrijpt niet waarom zijn jongste kind niet even populair is.

Het is volkomen begrijpelijk dat De Vos met Gorki graag uit de schaduw van Gorky wil treden en voor nieuwe songs evenveel herkenning wil als voor oudere nummers. Begrijpelijk maar onterecht. De Vos' eerstelingen zijn nu eenmaal beter dan de vele nakomelingen. En daar hoeft de zanger zich niet voor te schamen. Hij bevindt zich zelfs in uitstekend gezelschap. Waarom schreef de door De Vos zo bewonderde Reve nooit een tweede De Avonden? Omdat kunstenaars meer zijn dan vaklieden. Bouwvakkers, schrijnwerkers, huisschilders en andere ambachtslieden worden beter in hun vak naarmate ze meer ervaring opdoen. 'Al doende leert men'. Voor creatievelingen geldt dit axioma echter niet. In tegendeel, vaak verliest een artiest door het leren van de stiel net de onbevangenheid en originaliteit waarmee hij in het begin potten breekt. Het is de sluipmoord van het métier op het idee. Het is een sluipmoord waar ook Luc De Vos het slachtoffer van is.

Wat 'scheelt' er dan aan alle nummers die De Vos met Gorki heeft uitgebracht? Niets, alleen maken ze op de een of andere manier minder indruk dan die van Gorky. De mayonaise 'pakt' niet meer zoals tevoren. De vraag is dus niet zozeer wat er met het latere werk 'verkeerd' is, als wel wat die eerste nummers zo bijzonder maakte. Al kun je ook daarop moeilijk een antwoord formuleren. Het gaat om het ondefinieerbare, iets wat je niet exact kunt vastpinnen, maar wel duidelijk voelt: de unieke mix tussen teksten die vroeger net dat beetje meer frisheid hadden en melodieën die sterker in gehoor lagen.

'Ik zei "niemand houdt van mij", met tranen in mijn ogen.

Het is de schuld van de maatschappij, ik werd door iedereen bedrogen.

Toen ik een jongen was, wou niemand met mij spelen.

Ik was de laatste van de klas, daarom ga ik naar bordelen.'

Dit stukje 'Ooit was ik een soldaat' is absurd en dolkomisch, maar wordt zo oprecht en wars van ironie gezongen, zo raak gesteund door een kaal gearrangeerde, simpele melodie waarin elke noot toch juist zit, dat het de luisteraar met de voorhamer raakt.

Wat de muziek uit deze beginperiode misschien nog het meeste kracht verleende, was het feit dat alles zo geméénd klonk. De wanhoop van 'Soms vraagt een mens zich af', de hulpeloosheid van 'Mia', de onverholen pathetiek van 'Geef al je geld aan de arme kinderen': je geloofde De Vos wanneer hij het zong. En die geloofwaardigheid heeft de zanger — de moord van het métier op het idee — als professioneel muzikant/publicist verloren. Op vijftien jaar tijd is de onzekere podiummens en weifelende songschrijver uitgegroeid tot een ervaren entertainer, zowel op als naast het podium. De Vos heeft erkenning gevonden als schrijver van columns en van verscheidene boeken. Hij wordt ook regelmatig gevraagd door de radio en de televisie. In die media stileerde hij zichzelf, net als in verscheidene columns, tot een typetje. Luc De Vos werd 'Vosje' of 'Voske', de verwonderd door het leven stappende volksmens en zanger van levensliederen. (Wie dit fenomeen niet kent, moet op www.youtube.com maar eens zoeken naar 'Luc Vos Sam Gooris'.) Helaas heeft De Vos dit personage, waar een dreinerig stemgeluid bij hoort, ook overgeplant naar de Gorki-concerten. 'Vosje' is niet langer zomaar een zanger, maar een nu eens neuzelend, dan weer enthousiast schreeuwend entertainer. Hij balanceert constant op de grens van zelfspot en in ironie gedrenkte arrogantie, speelt voortdurend met de codes van het rockster-in-Vlaanderen-zijn. Toegegeven, die rol komt de interactie met de toeschouwers ten goede. De Vos bespeelt perfect het publiek, of toch het segment dat daar voor openstaat. Michael Jackson-gewijs in het kruis tasten, T-shirt uittrekken omdat er dan gejoeld wordt, met de knipoog rockposes aannemen en overbodige solo's inlassen … De antirockheld spelen slaat aan en levert, in combinatie met de podiumpresentatie van bassist Erik Van Biesen (nog even punkrock gekleed als toen hij bij The Paranoiacs zat) meer 'show' op dan het vroegere Gorky ooit produceerde. Maar de muziek komt er bekaaid vanaf. Waar het vroegere Gorky te weinig muzikaal vakmanschap bezat om live het niveau van de albumuitvoeringen te evenaren, is het huidige Gorki, dat uit door de wol geverfde beroepsmuzikanten bestaat, vaak te slordig om de kwaliteiten die het in huis heeft, te benutten. En dat geldt evengoed voor de uitvoering van het oudere materiaal als voor de nieuwere nummers.

Het wordt dus afwachten wat Gorki er van bakt, op 14 september in de AB. Is Luc De Vos bereid echt mee te stappen in het concept van deze avond? Tijdens het interview, dat samen met een documentaire het concert voorafgaat, zijn alter ego thuis te laten en onbevangen over zijn eerste groep te praten? Goede versies van de originele songs te brengen, zonder te veel gastbijdragen, komische intermezzo's of andere ingrepen die nummers onderbreken of te lang rekken? En als extra's minder bekende nummers uit het Gorky-tijdperk ('Ria', 'Ik word oud', 'Ooit was ik een soldaat') af te stoffen in plaats van toch Gorki-nummers de set binnen te smokkelen? Zo ja, dan geef ik al mijn geld aan de arme kinderen.

SELECTIEVE DISCOGRAFIE

Gorky (Virgin Belgium, 1992)
Boterhammen (Virgin Belgium, 1992)
Hij leeft (Virgin Belgium, 1993)

**Noot van de redactie: Roel Vande Winkel ging naar het optreden en zag dat het goed was. Daarom deze epiloog ... **

Na het concert — Gorky door Gorki: RESPECT!

u1:pDeelde het publiek de hierboven geschetste reserves? Of was iedereen al naar The Scabs komen kijken en volgde 'Gorky plays Gorki' te snel op die sterk gemediatiseerde optredens? De belangstelling was in elk geval vrij beperkt. De AB kon wel het 'sold-out' bordje uithangen, maar had daartoe de concertzaal met gordijnen tot de 'AB Box' moeten verkleinen. Het was een opvallend 'oud' publiek: wie jonger dan dertig was, liep in de kijker. Maar nog veel opvallender: de afwezigen hadden absoluut ongelijk. Want Luc De Vos en Gorki/Gorky (nooit was de indertijd afgeschoten groepsnaam 'Luc De Vos en Vrienden' zo toepasselijk als deze avond) bleken wel degelijk bereid mee te stappen in het REWIND-concept.</u1:p>

De Vos had zijn Gorki-collega's voor de gelegenheid aangevuld met een aantal gastmuzikanten. Patrick Riguelle, die ook op de oorspronkelijke plaat Gorky musiceerde, leverde bijdragen aan zowat alle nummers. Reinhard Vanbergen (Das Pop) speelde soms mee op gitaar en maakte op andere momenten deel uit van een strijkkwartet. Die extra ondersteuning, waarvan functioneel gebruik werd gemaakt (niet iedereen mocht meespelen op elk nummer), zorgde er voor dat de nummers stuk voor stuk even goed klonken als de versies die in het collectieve geheugen van het publiek zitten. Minstens even belangrijk: de constant wijzigende bezetting dwong alle groepsleden om bij de les te blijven en zo geconcentreerd en foutloos mogelijk te spelen. Een heel verschil met de Gorki die je soms op festivals te horen krijgt. Hetzelfde kan gezegd worden over de podiumpresentatie van De Vos, die fier verkondigde dat hij uit professionalisme geen alcohol had gedronken voor het optreden begon. En dat kwam zijn performance duidelijk ten goede. De zanger bewees het publiek (en zichzelf?) dat hij een zeer grootse frontman kan zijn door de grappen en grollen, die overigens ook echt grappig waren, voor de intermezzo's te bewaren en tussenin vooral zo goed en zuiver mogelijk te spelen en te zingen. Resultaat: 'Luc De Vos en Vrienden' klonken fantastisch. Intiem en bezwerend bij de 'trage' nummers, heftig rockend bij het dynamischere werk.

De grootste verrassing van de avond kwam nadat De Vos de eerste maten van 'Mia' had ingezet. Plots schoof het gordijn achter de zanger omhoog en kwamen bassist Wouter De Schutter en drummer Geert Bonne in beeld. De oude vete blijkt begraven: nog nooit met zoveel plezier ongelijk gekregen. Het was ontroerend om te zien hoe 'Wouter en Geert van vroeger' trots hun 'Mia' vertolkten. Nadat het volledige album Gorky aan bod was gekomen, begonnen De Vos & co aan een lange reeks bisnummers. Eerst keerden Bonne en De Schutter terug. Patrick Riguelle, die voor 'Mia' nog mee op het podium had gestaan, was niet te bespeuren en voor het eerst sinds de vroege jaren negentig stond het oorspronkelijke Gorky nog eens als een trio op de planken. Na het oude b-kantje 'Ik word oud' volgden twee nummers die nooit officieel waren uitgebracht. Bonne, die bij 'Mia' nog wat onwennig op het podium had gestaan, was duidelijk overgelukkig met deze korte 'comeback' en stond te zingen en te bassen met een enthousiasme dat op het publiek oversprong. Vervolgens werden, in wisselende bezetting, nog alle andere beschikbare nummers uit het Gorky-tijdperk afgestoft: 'Ooit was ik een soldaat', 'Het einde is nabij' en 'Ria'. Een perfecte setlist en een uniek concert, dat eigenlijk nu al een reprise verdient.

Het volledige concert is te bekijken op http://www.abconcerts.be/abtv/.