De kunst van het vervelen

Door op Thu Apr 12 2007 08:49:38 GMT+0000

Verveling lijkt wel de rode draad doorheen het werk van de jonge, Vlaamse kunstenaar Ruben Kindermans (°1981). Dat levert - hoe paradoxaal het ook mag klinken - fascinerend werk op. In tegenstelling tot bij andere kunstenaars, is verveling niet het onbedoelde effect dat het werk bij de toeschouwer teweegbrengt, maar een sturend principe. Het is een metafoor voor de malaise die onze consumptiemaatschappij in een verlammende greep houdt, een uitwas van een generatie verwende kinderen met een teveel aan vrije tijd. De manier waarop Kindermans die verveling gestalte geeft en probeert te verhelpen, vormt de basis van zijn kunst.

Roman Signer, NichtIn de video 'Actions 2006', zien we de kunstenaar met uitgestreken gezicht basketten in zijn atelier aan het HISK (Hoger Instituut voor Schone Kunsten) met als korf een geïmproviseerde kartonnen doos. Verder schiet hij een pijl af op een ballon die hij aan de muur heeft vastgemaakt, bakent hij met tape de contouren van een goal af, springt hij over zijn bureaustoel die dienst doet als hindernis op een steeple chase, … In _'_Playing' verplaatst hij zijn indoor activiteiten naar de buitenwereld en lijkt hij als het ware op avontuur te trekken, ook al geraakt hij niet verder dan het binnenhof van het HISK-gebouw. We zien hem deze keer een basketbal gooien die blijft vastzitten in een oude lantaarnpaal, een voetbal in een gat in het wegdek werpen, een opening boren in een tafel die hij gebruikt als golfpiste, een basketbal in een korf projecteren door op de tail van zijn skateboard te tikken, …
Dit alles met steeds dezelfde apathische gelaatsuitdrukking. De knappe aaneenschakeling van korte, absurde situaties, afgewisseld met scènes waarin Kindermans een rifje speelt op zijn elektrische gitaar, drukt iets tragikomisch uit. In het werk 'Tires' zien we hoe de kunstenaar zeer geconcentreerd een reeks autobanden op elkaar stapelt om er dan, door gebruik te maken van een ladder, in te duiken. In 'Chairjumping' verpulvert hij stoelen die zijn samengesteld uit piepschuim door er met zijn volle gewicht op te springen. Iedere sprong wordt muzikaal begeleid door een noot op de piano, wat de associaties met de stomme film extra in de verf zet.

Kindermans portretteert zichzelf als een antiheld, een soort van Buster Keaton of Monsieur Hulot in de films van Jacques Tati. Waar de meeste HISK-laureaten volop internationale contacten leggen en zich te pletter amuseren op wilde feestjes, lijkt Kindermans' verblijf aan de prestigieuze kunsthogeschool één saaie boel. Hij verveelt er zich te pletter en houdt zich daarom ledig met het uitvinden van absurde sporten. Kindermans ontkracht de mythe van de geniale kunstenaar. Zijn atelier is geen plaats voor ongebreidelde creativiteit maar het verlengde van zijn jongensslaapkamer waar apathie troef is. Zijn muze heet verveling. Uit zijn werk spreekt een soort droefheid, maar tegelijkertijd heeft het iets grappigs en vertederends, een soort van troostende slapstick als het ware.

ROMAN SIGNER

Het werk van Kindermans wordt wel eens — terecht — vergeleken met dat van de Zwitserse kunstenaar Roman Signer (°1938), vooral bekend omwille van zijn acties met explosieven. In zijn acties steekt Signer bijvoorbeeld een vuurpijl aan onder zijn hoed waardoor die de lucht wordt ingeschoten, of maakt hij explosieven vast aan zijn armen. Bij andere experimenten doet hij de poten van de tafel waarop hij staat ontploffen, alsook een yoghurtpot die gevuld is met zwarte verf. Ook laat hij een plastieken zwembadje de lucht invliegen, waardoor hij al het water over zich heen krijgt. In 'Table' laat hij een tafel op een rivier drijven door de poten in tonnen te zetten. Signer werkt doorgaans met de vier elementen water, vuur, lucht en aarde. Hij lijkt zich te profileren als een gekke professor of een sullige, ietwat wereldvreemde knutselaar. Zijn experimenten hebben geen wetenschappelijke ambities, maar zijn gebaseerd op proefondervindelijke ervaring, waardoor de uitkomst steeds onzeker is. Het zijn bovendien acties die niet zonder risico zijn. In het werk 'Umbrella' schiet hij een paraplu door het plafond van een galerie en in 'Christmas Tree' fungeert een dennenboom als projectiel. In 'Bicycle' hangt hij dan weer een koersfiets vast aan een kabel die door explosieven de galerieruimte wordt ingeschoten.

JACKASS

Het werk van Kindermans doet niet alleen denken aan bovenvermelde kunstenaar, maar lijkt qua mentaliteit ook aan te sluiten bij de betere sketches van Jackass, zonder daarbij te vervallen in hysterische beschuldigingen van plagiaat en aanverwante vingerwijzingen. Dit artikel is evenmin opgevat als een pleidooi om de kwajongensstreken van Jackass te rehabiliteren tot kunst, noch om Kindermans oeuvre te degraderen tot het niveau van studentikoze grappenmakers. Het MTV-programma Jackass is ontsproten aan het geschifte brein van Spike Jonze, begenadigde videoclipmaker van onder meer 'Sabotage' van de Beastie Boys, alsook regisseur van de langspeelfilm Being John Malkovich. Jonze begon zijn carrière met het maken van skatevideo's waarin zijn vrienden de hoofdrol vervulden. De sketches — of om in het jargon van Signer te blijven, acties — van Jackass zijn duidelijk ingebed in de skatecultuur, waar haantjesgedrag en flirten met gevaar schering en inslag zijn. Jackass lijkt bijwijlen — onder andere door de skate- en punkrock op de achtergrond — de hardcore versie van het programma Te land, ter zee en in de lucht, dat generatiegenoten van Kindermans wellicht nog kennen van de Nederlandse televisie. In Jackass overschrijden Johnny Knoxville en zijn vrienden opzettelijk de grenzen van pijn en goede smaak, wat leidt tot de meest extreme en geschifte scènes. Ook al hebben de acties een grover en meer provocerend karakter dan die van Kindermans en Signer, toch zijn er een aantal overeenkomsten. Hoewel beide kunstenaars de scatologische fixatie en obsessie met lichaamsvochten van Knoxville en co niet delen, zijn ze ook bedreven in het uitvinden van absurde sporten. In 'Piaggio on Ski Jump' laat Signer een oud bestelwagentje van een schans vliegen, een actie die ons met weemoed doet terugdenken aan de hoogdagen van Te Land, ter zee en in de lucht. Knoxville doet iets gelijkaardigs met een golfwagentje, alsook met een BMX die vast hangt aan een kabel. In een ander werk zit Signer in een kajak die door een auto over asfaltwegen wordt voortgesleept. Vergelijkbaar qua opzet is de sketch 'San Francisco Snowboarding' waarin de heren van Jackass op een mooie zomerdag, uitgedost in skipak en moonboots, met hun snowboards van de heuvelige wegen van San Francisco naar beneden glijden. In 'Bucket Cars' doen ze iets gelijkaardigs, maar dan met vierwielige kruiwagens. In een van zijn werken bevestigt Signer vier zwembandjes aan skilatten die daardoor op het water blijven drijven, wat ons dan weer doet denken aan 'Crapper Sled', waarin de heren van Jackass een mobiele wc van skilatten voorzien en van een berg duwen terwijl één van hen nog in de cabine zit. 'Snow Ladder' is een variatie op hetzelfde thema maar dan met een ladder op ski's. In 'Rocket Skates' komt Knoxville nog het dichtst in het vaarwater van Signer door een aantal vuurpijlen aan zijn rolschaatsen te bevestigen. Door de kracht van de ontsteking wordt hij een behoorlijk eind vooruit geschoten. Waar Signer vuurpijlen vastmaakt aan zijn armen, kiest Steve-O van Jackass — de anale fixatie van de programmamakers indachtig — als lanceerplatform voor zijn anus en schiet hij zelfs een vuurpijl af die hij aan zijn penis bevestigd heeft. In Jackass wordt niet alleen gebruik gemaakt van explosieven maar ook van vuurwapens. In 'Riot Control Test' laat Johnny Knoxville zich beschieten door een paintballgeweer, een actie die herinneringen oproept aan de performance 'Shoot' (1972), waarin de Amerikaanse kunstenaar Chris Burden een kogel door zijn arm liet schieten.

HET RECHT OP VERVELING

Wat bezielt een normaal mens om de meest idiote sporten uit te vinden, te experimenteren met vuurwerk of zich te laten beschieten? Het antwoord lijkt eenvoudig: verveling. Bekend is de uitspraak van Blaise Pascal: 'Al het leed der mensen spruit hieruit voort, dat zij niet rustig in hun kamer kunnen blijven.' Wie herinnert zich niet de eindeloze zomervakanties waarin men uit verveling insecten amputeerde of andere kwajongensstreken uithaalde? In het werk 'Studio Run'zien we hoe Kindermans via ladders, kasten en vensterbanken steeds rondjes loopt in zijn atelier, zonder de grond te raken. Het lijkt wel een puber met huisarrest en te veel vrije tijd. De heren van Jackass deden in het MTV-programma Cribs iets gelijkaardigs door zich vanop een kast op de salontafel te werpen, totdat de hele inboedel van het appartement vernield was. Kindermans en Johnny Knoxvilles kornuiten zijn het product van de postoorlogse generatie die opgegroeid is met het verworven recht van lange (zomer)vakanties. Het materiële comfort en het feit dat beide ouders vaak uit werken zijn, leidt tot het ideale klimaat om kattenkwaad uit te halen. Kattenkwaad dat soms ook escaleert in zinloos geweld of vandalisme, zoals bij jongeren die uit pure verveling een rotsblok van een brug op de autosnelweg gooien. Waar verveling vroeger een privilege was van de upper class, heeft ieder kind door de democratisering en de stijgende levensstandaard tegenwoordig het recht om zich te pletter te vervelen. Decadente romanpersonages zoals Des Esseintes in A Rebours van Joris-Karel Huysmans of Oblomov in de gelijknamige roman van Ivan Goncharov zijn lang geen uitzonderingen meer en krijgen bijvoorbeeld in de gestalte van Beavis and Butt-Head een meer herkenbare, eigentijdse en proletarische variant.

HUMO LUDENS

De manier waarop Kindermans, Signer of de Jackass-crew zich verveelt, getuigt van originaliteit. Juist omdat ze zich te pletter vervelen, proberen ze zaken uit waar een normaal mens niet aan denkt. En, zoals iedereen weet, gebeuren de grootste ontdekkingen vaak per toeval. Een mobiele wc op ski's plaatsen is nu niet bepaald een wereldschokkende gebeurtenis die een blijvende impact heeft op de positieve ontwikkeling van de mensheid, maar het getuigt toch van inventiviteit en een gevoel voor humor. In Kindermans' video 'Khahn' zien we een jongetje fietsen met een mechanisme aan zijn stuur dat het geluid van een motor voortbrengt. Het kind gaat volledig op in zijn spel en lijkt te geloven dat hij een motor bestuurt in plaats van een fiets. Generatiegenoten van Kindermans moesten het indertijd stellen met een paar geplooide kaarten die tussen de fietsspaken gestoken werden om een gelijkaardig geluid te imiteren, wat op zich een originele vondst was. In het werk van Kindermans treffen we steeds de homo ludens aan, de spelende mens. Het fietsende jongetje in de video is eigenlijk het alter ego van de kunstenaar, meer zelfs, van elke kunstenaar. Kunstenaars creëren een eigen wereld binnen de opgelegde begrenzingen en paradigma's van hun oeuvre. Net zoals kinderen gaan ze soms zo op in die droomwereld dat ze die als realiteit gaan zien. Tot ze het beu zijn en op zoek gaan naar een betere manier om de verveling te verdrijven.

Awee Prins, Uit verveling, Kampen: Klement, 2007.

De tentoonstelling Who's got the Big Picture?, met werk van Ruben Kindermans en Roman Singer, loopt nog tot 18 november 2007 in het Muhka in Antwerpen.

www.muhka.be

De tentoonstelling Playground, in samenwerking met Wannes Goetschalckx, loopt van 3 tot 10 november 2007 tijdens het Live Art Festival in het Stuk in Leuven.

Best of Jackass:

http://www.youtube.com/watch?v=Ry5_cVcZxZw