Antwoordelijkheid

Door Leonor Wiesbauer, op Tue Mar 07 2017 13:43:10 GMT+0000

Antwoordelijkheid veronderstelt aandachtzaamheid en aanraakbaarheid en is levensnoodzakelijk voor een gezonde psyche en samenleving. Het is het empathische gevoel ‘iets’ te willen laten weten aan wie of wat ons aanspreekt, bedoeld of onbedoeld. En dus een teken van leven geven.

75_Antwoordelijkheid.jpg

**Lees hier ook de langere versie van deze tekst: **

Beste lezer,

‘Toen de mensen eenmaal waren begonnen met voelen, nam hun verlangen om te voelen steeds meer toe. Ze wilden méér voelen, dieper voelen, ongeacht hoeveel pijn het soms deed. (…) Ze spanden zich in om nieuwe emoties aan het licht te brengen. Het is goed mogelijk dat op die manier de kunst is ontstaan.’ Dat schreef Nicole Krauss in De geschiedenis van de liefde, en ik zou eraan willen toevoegen _‘_en de levenskunst’. Daarom wil ik u aanspreken op een nieuwe emotie: antwoordelijkheid. Maar er ook voor waarschuwen: de ene antwoordelijkheid is de andere niet.

Een somber begin: hebt u ook het gevoel dat onze aardse geschiedenis (opnieuw) een Waste Land blijkt, a heap of broken images in een ijzig klimaat van fallocratie en alleenzaamheid? En/of beleven we de hoogdagen van The Culture of Narcissism (Lasch) en de voorboden van ‘De eeuwige terugkeer van het fascisme’, zoals Rob Riemen schrijft in zijn essay uit 2010? Voorbij de diagnoses tracht ik mezelf en u te warmen aan het fenomeen antwoordelijkheid, want …

‘Wie alternatieven wil vinden voor het bestaan in stoïsche zelfgenoegzaamheid of in individualistisch zelfarrest voor de spiegel, doet er goed aan zich een tijd op te roepen waarin al het denken over de menselijke conditie doordrenkt was met de evidentie dat er tussen de mensen (…) een rusteloos spel van affectieve beïnvloeding aan de gang is’, aldus Sloterdijk in Sferen. Diezelfde beïnvloeding speelt ook tussen mens en wereld, mensen en dingen, maar dan asymmetrisch.

Antwoordelijkheid veronderstelt aandachtzaamheid en aanraakbaarheid en isvolgens mij levensnoodzakelijk voor een gezonde psyche en samenleving. Of met de mooie woorden van Brouwers uit Bezonken Rood: ‘Niets bestaat dat niet iets anders aanraakt.’ Antwoordelijkheid is het empathische gevoel ‘iets’ te willen laten weten aan wie of wat ons aanspreekt – bedoeld of onbedoeld. Laten weten dat men er notie van genomen heeft, van dat ‘iets’: een teken van leven geven.

In den beginne was er misschien niet alleen Het Woord

dat werd gehoord

maar meteen ook de nood

daaraan gehoor te geven

hoe dan ook –

een Antwoord

Het ‘hoe’ en ‘wat’ van antwoordelijkheid kan zovele vormen aannemen: als een knipoog of een vraag, een Mondschein-sonate of een engagement, een tweet of een vingerwijzing, een blos of een reeks alternatieven, ... Het tegendeel situeert zich bij fenomenen als immuniteit en oostindisch doof zijn, bij apathie en cynisme, bij afwijzing en doodzwijgen of bij gewoon de andere kant opkijken. Maar le désir, c’est le désir de l’autre (vrij naar Lacan). En daarom verwachten we ook een teken van leven.

In den beginne was er misschien niet Het Woord

maar de nood aan gehoor:

Is daar iemand?

Misschien ontstond zo Het Woord

als smeekbede om antwoord.

Een kwestie van bestaan of niet bestaan.

Soms is die bede tevergeefs. Zoals in de mythe van de nimf Echo, van wie de liefde voor Narcissus ‘onbeantwoord’ bleef omdat hij ‘uitsluitend’ zichzelf zag zitten, zodat zij wegkwijnde tot enkel haar stem overbleef.

Bestaat er dan zoiets als een ‘recht op antwoordelijkheid’? Of een cultuur van antwoordelijkheid? In zijn levens-bevestigende versie evolueert antwoordelijkheid van primaire opwelling tot een voorbode van zovele andere gevoelens, tot het gerijpte verlangen naar wederwoord, om zich ten slotte te manifesteren als een deugd en zelfs als cultuur.

In zijn problematische versie verschijnt antwoordelijkheid als een infantiele eis om subito presto beantwoord te worden, geliket te worden, applaus te krijgen. Of erger nog: als de pathologische en angstaanjagende almacht-aanspraak van de President (Coupe) Soleil die in zijn keizerswaan voortdurend exclameert: ‘Hier ben IK! Hier ben IK aan het woord; heb je mij dus goed gehoord! En ik wil ook altijd het laatste woord.’ En dus zal iedereen altijd onmiddellijk van antwoord gediend worden. Zal elke dissidente stem in de kiem gesmoord worden. We zijn gewaarschuwd.

Zij die de Religion of the Flat Earth aanhangen, kunnen we niet bekeren. Je kan er ook geen dialogische antwoordelijkheid van verwachten. Dat is roepen in de woestijn, in de kou blijven staan. Laat ons die hardvochtigheid en hardhorigheid dus rechts laten liggen en liever investeren in onze eigen emotionele en morele identiteit, in persoonlijke en maatschappelijke levenskunst, in inter-esse en antwoordelijkheid! Zowel in ons gezonde eigenbelang, als in het belang van iedereen.